Συνέντευξη στην Άννα Μαρία Αρβανιτίδου
Συντελεστές της παράστασης μιλάνε στο Νόστιμον Ήμαρ
-”Τσάντα για μαξιλάρι. Μια υπόθεση τραγική”: Μπορείτε να μας εξηγήσετε από που προκύπτει ο τίτλος;
Νικολέτα Δημοπούλου: στην πρώτη ανοιχτή πρόβα που κάναμε ζητήσαμε από τους φίλους που είχαν έρθει να μας δώσουν τα σχόλια τους για το έργο, να γράψουν ανώνυμα σε ένα χαρτί έναν τίτλο γι’ αυτό που είχαν μόλις δει. Ένα από αυτά ήταν η «τσάντα για μαξιλάρι». Το θεωρήσαμε πολύ εύστοχο καθώς όλα αυτά που συμβαίνουν στο έργο τοποθετούνται ηλικιακά στην περίοδο αυτή που οι περισσότεροι κάνουμε την τσάντα μας για μαξιλάρι, για μπάλα που κλωτσάμε με μανία, για μέσο εκτόνωσης της οργής μας, για αγκαλιά, για κάτι που το κουβαλάμε σχεδόν συνέχεια μαζί μας όταν είμαστε 16 από σχολείο σε φροντιστήριο και μετά στη βόλτα και συντροφεύει σιωπηλά όλες μας τις στιγμές. Η «υπόθεση Τραγική» προέκυψε ως μια επέκταση με διπλό νόημα. Από τη μια οι ήρωες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας με τους οποίους «συναναστρέφονται» οι θεατρικοί χαρακτήρες και από την άλλη η τραγικότητα με την οποία αντιμετωπίζονται τα πράγματα όταν είμαστε 16, ζώντας ουσιαστικά τα πρώτα «δράματα» της ζωής.
-Πόσα πράγματά μπορούν να συμβούν σε έναν έφηβο μέσα σε 24 ώρες;
Γιωλικα Πουλοπούλου: ένας έφηβος καταιγίζεται διαρκώς από πληροφορίες, ακριβώς όπως ένας ενήλικας, ακριβώς όπως και ένα παιδί μικρότερο. Τηλεόραση, διαδίκτυο, σχολείο, γονείς,.. ξέρεις τώρα.
Η διαφορά είναι ίσως οτι ο έφηβος είναι στην ιδανική ηλικία για να “επαναστατήσει”, να θυμώσει, να ξεκινήσει να διεκδικεί, να απαιτήσει.
Κάθε 24ωρο ο έφηβος καλείται να διαχειριστεί απαιτητικούς ενήλικες (βλέπε γονείς και εκπαιδευτικούς κάθε λογής), τα συναισθήματά του, τα οποία μπορεί να ‘ναι και πρωτόγνωρα, να σκεφτεί το μέλλον του, να ζήσει το παρόν του. Τρέχα γύρευε..
Ξύπνημα, πρωινό, σχολείο- καυγάδες- τέστ- παιχνίδι- μια σεξουαλικότητα να χτυπάει την πόρτα- πληροφορίες που του/ της φαίνονται (είναι;) άχρηστες, φίλοι/ ες- εχθροί, σχόλασμα, επιστροφή στο σπίτι- μεσημεριανό- οικογένεια, φροντιστήρια- έλεγχος- για το καλό σου, χόμπι, φίλοι/ες, κινητό, βόλτες, χρόνος ελεύθερος, χρόνος γεμάτος με δραστηριότητες, επιστροφή στο σπίτι, νέα πρόσωπα, σκέψη, ύπνος..
-Η αναφορά των αρχαίων προσωπικοτήτων που γίνεται στην παράσταση δημιουργεί το ερώτημα: Γιατί οι νέοι απωθούνται απ’ όποιο μάθημα τους φαίνεται ανούσιο πρακτικά;
Βύρων Ντέγκας: Ζούμε σε μια εποχή που όλα έχουν ένα χρησιμοθηρικό προσανατολισμό. «Γιατί να το κάνω αυτό, τι έχω να κερδίσω, τι θα μου προσφέρει;», είναι ερωτήματα που οι περισσότεροι θέτουν στον εαυτό τους προτού κάνουν οτιδήποτε έτσι κάνουν κι οι έφηβοι Βέβαια αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, αρκεί να μην ευνουχίζει τον αυθορμητισμό, το ένστικτο που με καλεί προς μία κατεύθυνση και την εμπιστοσύνη σε κάποιον που μου προτείνει κάτι καινούργιο. Αλλά όταν μιλάμε για το σχολείο τα πράγματα αλλάζουν. Το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα και συχνά οι ίδιοι οι καθηγητές υπονομεύουν την παιδευτική διάσταση του εκπαιδευτικού θεσμού, ιδιαίτερα στο λύκειο, προσανατολίζοντας το μάθημά τους στις πανελλήνιες εξετάσεις. Ο «μπαμπούλας της ύλης» έχει καταπιεί όποια γνώση «δε χρειάζεται» για τις εξετάσεις. Σε όλα αυτά προσθέστε και τη μεγάλη χρονική απόσταση που μας χωρίζει από τους αρχαίους ήρωες και θα καταλάβετε γιατί τα θεωρητικά μαθήματα –και ιδίως τα αρχαία ελληνικά- απωθούν τους νέους. Το οξύμωρο είναι ότι όλοι είναι υπερήφανοι για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό χωρίς δυστυχώς να τον γνωρίζουν!
–Ο τρόπος που αναφέρετε τις προσωπικότητες των αρχαίων προσωπικοτήτων κρύβει κάποιον τρόπο εκμάθησης των αρχαίων τραγωδιών από τους εφήβους ή απλά αποτελεί ένα παιχνίδι;
Νικολέτα Δημοπούλου: Σίγουρα δεν αποτελεί έναν τρόπο εκμάθησης καθώς οι πληροφορίες δίνονται πολύ συνοπτικά και συγκεχυμένα ώστε να μην μπορούν να απορροφηθούν κατά τη διάρκεια μιας παράστασης με όλα τα παραστασιακά στοιχεία που παρουσιάζονται εκείνη τη στιγμή. Επίσης σίγουρα, αποτελεί ένα παιχνίδι. Ένα παιχνίδι που προτείνεται ως ένα ερέθισμα να ενδιαφερθούμε περισσότερο και με έναν τρόπο πιο προσωπικό για κάποιους από τους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας. Είναι ένα παιχνίδι να έρθουμε πιο κοντά στις σκέψεις τα συναισθήματα και τις δράσεις τους ή και ένα παιχνίδι που θα τους «φορέσουμε» τις δικές μας σκέψεις και συναισθήματα σε αντίστοιχες καταστάσεις. Ουσιαστικά είναι μια πρόταση παιχνιδιού για προσωπική διάδραση που μπορεί να προσφέρει ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν ασχολούμαστε με τα αρχαία ελληνικά κείμενα στο σχολείο και που μπορεί να αξιοποιήσουν και οι εκπαιδευτικοί ως μια πιο βιωματική διαδικασία διεξαγωγής του μαθήματος.
–Οι έφηβοι είναι τραγικές προσωπικότητες; Θεωρείτε πως το στείρο εκπαιδευτικό σύστημα τους έχει κάνει ανθρώπους μη σκεπτόμενους;
Νικολέτα Δημοπούλου: Είναι μια ηλικία που για πρώτη φορά ερχόμαστε αντιμέτωποι, συνειδητά πλέον, με ζητήματα και συναισθήματα που δεν θα πάψουν να μας απασχολούν για το υπόλοιπο της ζωή μας. Η ιδιαιτερότητα όμως που κρύβεται σε αυτό το πρώτο βίωμα αυτών των καταστάσεων όταν είμαστε 16, προσδίδει ένα μεγάλο δράμα στην αντίληψή μας γι’ αυτά. Οι περισσότεροι από εμάς στα 16 νιώθουμε πως ότι μας συμβαίνει, συμβαίνει μόνο σε εμάς. Γιατί ασχολούμαστε με την ανακάλυψη του εαυτού. Η θέαση μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας του κόσμου θα έρθει αργότερα συνήθως. Από αυτή την άποψη
Θα μπορούσαμε να πούμε αστειευόμενοι ότι οι έφηβοι είναι τραγικές προσωπικότητες προσλαμβάνοντας αυτό που τους συμβαίνει ως ένα τεράστιο και διαρκές δράμα.
Τώρα σχετικά με τη στειρότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και την εξάλειψη της κριτικής σκέψης η συζήτηση είναι τεράστια και κρατά πολλά χρόνια. Το σημαντικό είναι οτι υπάρχουν εξαιρετικοί εκπιαδευτικοί και θεατροπαιδαγωγοί στα σχολεία που δεν χάνουν ευκαιρία να ενεργοποιούν τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη στους μαθητές. Με κάποιους από αυτούς έχουμε την τύχη να συνεργαζόμαστε στην παράσταση ως συντελεστές αλλά και ως κοινό που μας επισκέπτονται με το σχολικό τους τμήμα. Ο στόχος είναι να γίνεται ολο και μεγαλύτερη η παρουσία τους στα σχολεία, να μπολιάζονται, να πληθαίνουν και να «συναντιούνται» οι σκέψεις των μαθητών και όχι μόνο.
-Στην παράσταση ο έφηβος έρχεται σε διάλογο με γονείς, συμμαθητές, δασκάλους ή με τον ίδιο του τον εαυτό; Ποια απ’ όλες τις συναναστροφές θεωρείτε πως τον δυσκολεύει περισσότερο;
Γιωλικα Πουλοπούλου: Κατά την γνώμη μου η συναναστροφή με τους ενήλικες (όποιο ρόλο και αν έχουν) είναι η δυσκολότερη για έναν έφηβο. Εύκολα οι ενήλικες τον κάνουν να νιώθει λίγος, δεν τον επιβεβαιώνουν αρκετά, πράγμα απαραίτητο σε αυτή την ηλικία. Και δυστυχώς δύσκολα τον ακούν, δύσκολα πείθονται από τα επιχειρήματά του..
Η συναναστροφή με τον ίδιο του τον εαυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο, διαχρονικά δύσκολο, το σημαντικότερο στη ζωή καθενός, το οποίο στην εφηβεία συνήθως “πρωτοανοίγει”.
–Οι πρώτοι εφηβικοί έρωτες δεν ξεχνιούνται εύκολα. Οι έφηβοι είναι ρομαντικοί ή αντιμετωπίζουν τον έρωτα σε μια πιο επιφανειακή βάση;
Νικολέτα Δημοπούλου: Όταν μιλάμε για την εφηβεία είναι σαν να μιλάμε για την ανθρωπότητα. Εξηγώ. Η διαφορετικότητα και η ποικιλία των προσωπικοτήτων, των συναισθημάτων και των επιλογών είναι ακριβώς οι ίδιες όπως ακριβώς εμφανίζονται και στην ενήλικη φάση της ζωής ενός ανθρώπου. Οπότε, χωρίς να θέλουμε να εκπροσωπήσουμε τους εφήβους αυτή τη στιγμή, θεωρούμε πως και ρομαντικοί είναι και επιφανειακά τον αντιμετωπίζουν και πολλά άλλα πράγματα. Αναλογιζόμενοι πως κατα γενική ομολογία η εφηβεία είναι η ηλικιακή φάση που «συναντάς» τον έρωτα για πρώτη φορά δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε γιατί δεν ξεχνιέται εύκολα ο πρώτος εφηβικός έρωτας.
–Ποια πιστεύετε πως είναι η πιο απόκρυφη σκέψη ενός μαθητή Λυκείου;
Νικολέτα Δημοπούλου: Από την πιο απλή και αστεία για έναν ενήλικα μέχρι και την πιο τρομακτική. Σίγουρα πάντως είναι αυτή για την οποία έχουν υπάρξει και τα περισσότερα ταμπού στο περιβάλλον του/της εφήβου/έφηβης γι’ αυτό και παραμένει απόκρυφη και ανομολόγητη.
–Θεωρείτε πως η νέα γενιά εφήβων είναι ευαίσθητοι σε κοινωνικά/ πολιτικά ζητήματα ή τους έχει απορροφήσει η τεχνολογία και η αυτοπροβολή τους μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Δέσποινα Μιτσιάλη: Σε κάθε γενιά υπάρχει ο εύκολος και ο δύσκολος δρόμος. Ο δρόμος που κυριαρχεί και δε χρειάζεται να τον ψάξω πολύ για να τον βρω, γιατί τον συναντάω πάντα μπροστά μου. Και από την άλλη ο δρόμος που χρειάζεται προσωπική αναζήτηση και προσπάθεια. Αν δεχτούμε ότι η νέα γενιά εφήβων ζει σε μια κοινωνία διαμορφωμένη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα ήταν ουτοπικό να πούμε ότι δεν έχει επηρεαστεί από όλο αυτό. Αφού η καθημερινότητα τους είναι πλαισιωμένη με τέτοιες εικόνες. Η επιρροή τους όμως από την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, δε σημαίνει ότι αδιαφορούν για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Έχουν την ανάγκη να βρουν τη θέση τους απέναντι σε αυτά τα ζητήματα, μια ανάγκη που απαιτεί την δική τους προσωπική προσπάθεια. Προσπάθεια που θέλει χρόνο και δοκιμάζει διάφορους τρόπους να εκφραστεί. Άλλους εμφανείς και άλλους όχι.
Μην ξεχνάμε όμως και την ευθύνη που έχουμε εμείς, που δεν είμαστε έφηβοι. Αν κάποιος «μεγάλος» μιλήσει για μια «αδιάφορη γενιά εφήβων» είναι πρωταρχικά δική του η ευθύνη. Που δεν τους έδειξε και άλλους δρόμους ευαισθητοποίησης και δράσης, αυτούς που έντεχνα κρύβονται από κάποιους, αυτούς που δεν τους πιάνει με την πρώτη το μάτι.
–Θεωρείτε ότι η θεατροπαιδαγωγική μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί στη διδασκαλία μαθημάτων ενός δημοτικού ή Γυμνασίου/Λυκείου; Θα μπορούσε δηλαδή να είναι η αρχική βάση της διδασκαλίας;
Δέσποινα Μιτσιάλη: Η θεατροπαιδαγωγική μέθοδος αποτελεί μια βιωματική διαδικασία μάθησης. Και ως τέτοια, αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο κι όπλο να οδηγήσει στην ουσιαστική μάθηση και να αποτελέσει βάση της διδασκαλίας. Όπως κάθε εργαλείο όμως, δεν μπορεί από μόνο του να φέρει την επιτυχία της στόχευσης του. Χρειάζεται ικανούς ανθρώπους να το χειριστούν, εκπαιδευτικούς με γνώση, όραμα και διάθεση για συνεχή έρευνα και αναπροσαρμογή. Αν αυτό το όπλο πέσει σε λάθος χέρια, και γίνει έρμαιο της ημιμάθειας, της προχειρότητας και της έλλειψης στόχου, στην καλύτερη περίπτωση θα είναι άχρηστο για το μαθητή και στη χειρότερη βλαβερό.
–Η θεατροπαιδαγωγική μέθοδος, ως μια νέα τάση, πιστεύετε ότι μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα διαπολιτισμικό σχολείο;
Νικολέτα Δημοπούλου: Και το θεωρούμε και εφαρμόζεται σε αρκετά διαπολιτισμικά σχολεία! Άλλωστε πέραν του τίτλου, πολλά από τα σχολεία της χώρας μας, διαπολιτισμικά είναι κατ’ουσίαν.
–Πώς προέκυψε η δημιουργία του σεναρίου; Είναι από εσάς τους ίδιους;
Νικολέτα Δημοπούλου: Κείμενο δεν υπήρξε εξαρχής όντως. Αυτό που υπήρξε ήταν το θέμα και οι ιδέες που θα το έντυναν. Θέλαμε η παράσταση να «ανοίγει» συζητήσεις χωρίς να δίνει απαντήσεις. Γιατί στην πραγματικότητα απαντήσεις δεν υπάρχουν, υπάρχουν συζητήσεις που πρέπει να συμβούν μεταξύ των εφήβων, των εφήβων και των εκπιαδευτικών, των εφήβων και του στενού οικογενειακού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος από τη μια και από την άλλη προβληματισμοί που έπρεπε να τεθούν προς τους ευατούς μας, είτε είμαστε τώρα έφηβοι είτε αναφορικά με την εφηβεία που ζήσαμε κάποτε (για όσους είμαστε ενήλικες στο τώρα).
Κι αυτό ήταν μια ιδέα που προέκυψε μέσα από τις συναντήσεις που κάναμε ως ομάδα. Η κάθε συνάντηση ήταν αυτό που οι θεατροπαιδαγωγοί αποκαλούν «θεατροπαιδαγωγικό εργαστήριο». Βιωματικές ασκήσεις και παιχνίδια με συγκεκριμένο θέμα και ερεθίσματα. Τα ηχογραφούσαμε, εν συνεχεία τα απομαγνητοφωνήσαμε και «πλέκαμε» σιγά σιγά τη δραματουργία της παράστασης. Μια από τις κεντρικές σκέψεις που παρήχθησαν ήταν η εξής: για να καταφέρεις να πλησιάσεις έστω και λίγο τη σημερινή εφηβεία καλό θα ήταν να κοιτάξεις πίσω, με ειλικρίνεια, τη δική σου.
–Οι θεατροπαιδαγωγοί που παίζετε στην παράσταση είστε διαφορετικής ηλικίας και διαφορετικής ‘’εφηβικής’’ γενιάς. Σας δυσκόλεψε αυτό στην επικοινωνία;
Νικολέτα Δημοπούλου: Στην επικοινωνία μεταξύ μας καθόλου. Ίσα ίσα ήταν ένα ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο για να σταθούμε και να συζητήσουμε πως κατά βάση αυτά που αλλάζουν είναι τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που προσλαμβάνουν οι διαφορετικές γενιές εφήβων. Στην ουσία, οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι ζητήματα διαχρονικά που παραμένουν τα ίδια.
Τώρα στο πιο πρακτικό κομμάτι η δυσκολία εμφανίστηκε όταν έπρεπε να αφαιρέσουμε το φίλτρο του ενήλικα από αυτά που λένε οι τύποι των εφήβων στην παράσταση. Ο λόγος, η κίνηση, η συνδιαλλαγή έπρεπε να επικαιροποιηθούν και να αφαιρεθεί η επεξηγηματικότητα της ενήλικης ματιάς.
–Σε ποιους σκοπούς αποσκοπεί η παράσταση;
Πέρα από όλους αυτούς που έχουν ήδη αναφερθεί; Εν συντομία, αν έπρεπε να απαντήσουμε με μια πρόταση θα ήταν αυτή. Να δημιουργήσουμε το χώρο και το χρόνο για να μιλήσουμε για πράγματα που δεν μιλάμε. Να βάλουμε στο χάρτη όλες τις μύχιες σκέψεις και τις δύσκολες καταστάσεις της εφηβείας και να δωθεί το ερέθισμα να εκμηστυρευτούμε κι άλλες πολλές.
Από κει και πέρα, έχουμε ακούσει πολλά ωραία πράγματα που ήταν στους στόχους της παράστασης. Μια εκπαιδευτικός που μας επισκέφθηκε μας είπε οτι την επόμενη μέρα θα δοκίμαζε να εξετάσει τους μαθητές της με το παιχνίδι που κάνουμε στο πάτωμα με τους αρχαίους ήρωες. μια μητέρα μας είπε οτι μετά την επίσκεψη της με την οικογένεια της συναποφάσισαν κάθε 15 μέρες να συναντιούνται οικογενειακώς να συζητούν πράγματα που τους απασχολούν. Όλα αυτά μόνο συγκίνηση και χαρά μας φέρνουν.
–Το διαδραστικό παιχνίδι που ακολουθεί στη συνέχεια απευθύνεται μόνο σε μαθητές;
Σαφώς και όχι. Το βασικό χαρακτηριστικό της παράστασης είναι οτι αποτελεί ένα εγχείρημα διαγενεακό. Δεν αφορά μόνο τους εφήβους αλλά όλους τους ανθρώπους που κάποτε υπήρξαν έφηβοι και έχουν την επιθυμία να ανακαλέσουν αυτά τα χρόνια για να βρουν απαντήσεις που τους καίνει ακόμη αλλά και ανθρώπους που συναναστρέφονται ως συγγενείς, φίλοι ή και μέσα από την επαγγελματική τους ιδιότητα με εφήβους. Γι’ αυτό και δεν αναφερόμαστε ποτέ στην παράσταση ως μια εφηβική παράσταση αλλά ως μια παράσταση για την εφηβεία.
–Οι παραστάσεις θα “περιοριστούν” μόνο στη θέατρο 104;
είμαστε πολύ χαρούμενοι που η διεύθυνση του θεάτρου 104 εμπιστεύτηκε αυτή την ιδέα μας καθώς ήταν η πρώτη μας δουλειά ως ομάδα. Από κει και πέρα η παράσταση μπορεί να ταξιδέψει σε σχολεία ή χώρους για νέους που θα ήθελαν να παρακολουθήσουν τη δουλειά μας αλλά η μετακίνηση τους δεν είναι πάντα εφικτή.
“Τσάντα για μαξιλάρι. Μια υπόθεση Τραγική.”
Πόσα μπορούν να συμβούν μέσα σε ένα 24ωρο όταν είσαι 16; Ποιος είναι αυτός που βλέπεις όταν κοιτάζεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη; Τι γίνεται όταν αναγνωρίζεις στο είδωλό σου έναν ήρωα αρχαίας τραγωδίας με τις πιο κρυφές σκέψεις του; Η εφηβεία είναι μια περίοδος γεμάτη προσωπικές αναζητήσεις, παρορμητικές δράσεις, αντιφάσεις, ερωτήσεις. Τι θυμάσαι και τι θα ήθελες να ξεχάσεις για πάντα απ’ αυτά τα χρόνια; Μια παράσταση για την εφηβεία. Εγώ κι αυτή την ατυχία έχω, είμαι σοφή… είμαι βάρος.
Λίγα λόγια για την παράσταση: Από τον Οκτώβριο του 2017, με σημείο εκκίνησης την εξερεύνηση της εφηβείας που ζήσαμε κάποτε ή ζούμε αυτή τη στιγμή, πραγματοποιήθηκε μια σειρά βιωματικών, θεατροπαιδαγωγικών εργαστηρίων που διαμόρφωσαν την παράσταση «Τσάντα για μαξιλάρι. Μια υπόθεση Τραγική.» Μια παράσταση με διαγενεακό χαρακτήρα που προσκαλεί σε διάλογο εφήβους και ενήλικες, που κάποτε υπήρξαν έφηβοι.. Με ερέθισμα τα διλήμματα και τα αδιέξοδα των ηρώων της αρχαίας τραγωδίας εξερευνούμε την ταυτότητα της εφηβείας, μετακινώντας το χρονικό άξονα από το χθες στο σήμερα, στο τώρα. Μετά την παράσταση ακολουθεί θεατροπαιδαγωγικό εργαστήριο κατά το οποίο ερχόμαστε σε επαφή με ένα κομμάτι της ατομικής, βιωμένης εμπειρίας στην πλέον μεταβατική περίοδο της ζωής μας.
Την παράσταση ακολουθεί θεατροπαιδαγωγικό εργαστήριο Κυριακές στις 15:00 από 11 Νοεμβρίου και καθημερινές για σχολεία Στη σκηνή του Blackbox, Θέατρο 104, Ευμολπιδών 41, Γκάζι Διάρκεια: 120’ Εισιτήρια: 10 ευρώ, 8 μειωμένο Πληροφορίες / Κρατήσεις: 210 3455020 Πληροφορίες/Ομαδικές κρατήσεις/Σχολεία: 6977055088 Facebook page: Τσάντα για μαξιλάρι. Μια υπόθεση Τραγική.