Από την Άννα-Μαρία Αρβανιτίδου
«Το μυθιστόρημα πέθανε!» Είπε το 1938, στο Παρίσι ο απελπισμένος Αυστριακός συγγραφέας Γιόσεφ Ροτ, πρόσφυγας στη Βιέννη, όπως αναφέρει ο Αραγκόν. Μια κραυγή απελπησίας που αφορούσε όχι μόνο το μυθιστόρημα αλλά έναν ολόκληρο κόσμο. Έανς κόσμος που αιμοραγεί ή είναι ήδη νεκρός.
Λόγια που κραυγάζουν και σήμερα. Ο μυθιστοριογράφος έπαψε πια να είναι αυτός που με τη φαντασία του σε ταξιδεύει ανάμεσα στις σελίδες. Δεν είναι πια εκείνη η ολότητα που σκέφτεται και δρα μέσα από το έργο του. Έπαψε πια να είναι αυτή η θεϊκή μορφή που ως παρατηρητής της ζωής και του κόσμου δημιουργεί έναν κόσμο που με επιτακτική ανάγκη γίνετια καταφύγιο για τον ίδιο και τους αναγνώστες του.
Αν ο φόβος του θανάτου του μυθιστοριγράφου υπήρξε τότε, τώρα έγινε βεβαιότητα. Ένα παγκόσμιο γίγνεσθαι και μια πολυσύνθετη επίθεση από τη μηχανική παραγωγή θεάματος κι έμπνευσης έγιναν οι δυο εχθροί του. Κάθε κατάσταση γεμίζει από μια βιομηχανία που παράγει κεφάλαιο κι εγωισμούς. Κάθε Εγώ και κάθε ανθρώπινη ταυτότητα αμφισβητείται, φάσκει κι αντιφάσκει και διαδέχεται αφηγήσεις που χορταίνουν το αφτί του κοσμου μα όχι το μυαλό του μέσα από μι ακαλοστημένη και τακτοποιημένη οπισθοδρομική διεργασία. Μια ανχρονιστική πορεία που απομακρύνεται από την πραγματικότητα.
Η ολότητα του παλιού μυθιστορήματος απαντούσε σε μια εποχή και σε μια γεωγραφική περιοχή περιορισμένη μέσα σε έναν ανετο ρυθμό εξέλιξης. Ανταπορκινόταν σε γεγονότα του παρελθόντος ή του μέλλοντος, με χαρακτήρες μοναδικούς, οριστικούς, φαντασιακούς πολλές φορές, άλλωτε με εμπειρία κι άλλωτε με γνώση. Σίγουρα όμως δεν ήταν αυτή η ολότητα που ήταν ο ίδιος ο συγγραφέας μιας και το Εγώ που πρόβαλαν ήτνα αρκετό γι αν ατους εξασφαλίσει μια πορεία στο χρόνο.
Ύστερα από τη διάσπαση των κλειστών τάξεων στον καπιταλιστικό κόσμο του ελεύθερου συναγωνισμού, ο άνθρωπος βρίσκεται μόνος» εύλογα τονίζει ο Ερνστ Φίσερ. Μαζί με αυτό ακολουθεί και η διαμόρφωση μιας προσοπικότητας καθώς και μια διεργασία αποπροσοποποίησης ή επαναπροσδιορισμού. Ο άνθρωπος παύει να ορίζεται από το «Είναι» κι ορίζεται από το «Έχειν» γεγονός που προβάλει κι εντείνει την ίδια του την αλλοτροίωση. Μια αλλοτρίωση που οδηγεί στην αποξένωση και στην κατάργηση. Μια αλλοτρίωση που οδηγεί στην απώλεια της ίδιας της ταυτότητας του ατόμου και μένει μόνο ένα είδωλο στον καθρέφτη. Κλονίζεται λοιπόν η ατμική συνείσηση και κατ’επέκταση η συνολική που κάποτε έκανε τον άνθρωπο ολότητα. Ο καθρέφτης χάνει το διττό του ρόλο κ κι επικεντρώνεταις τα συμβατικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του ατόμου.
Αυτή η τρομακτική διάσπαση του κοινωνικού ατόμου οδηγεί την κοινωνία σε μια κωμωδία δίχως έλεος. Ας είμαστε ακριβείς, όμως. Σε μια τρομακτική κωμωδία. Ο άνθρωπος γίνεται άλλος (Ρεμπώ) και χάνει ακόμα και τη διχασμένη προσωπικότητα που είχε πριν την ολοκληρωτική διάσπαση. Ο άνθρωπος γίνεται πρόβλημα για τον ίδιο του τον εαυτό κι ο μυθιστοριογράφος έχει ήδη πεθάνει.