ανάμεσα στη μορφή ως όψη και στη μορφή ως περιεχόμενο, η επανάχρηση είναι ένα παιχνίδι αποστάσεων και γειτνιάσεων, που οι κανόνες του ορίζονται από τον θεατή, τη συγκυρία και τη μνήμη. η δημιουργία γενικότερα σπάνια υπόκειται περιορισμούς και αποτελεί μια διαδικασία προσαρμογής των ιδεολογικών αισθητικών του παρελθόντος στις ανάγκες του παρόντος. είναι πολλά τα κείμενα που αναλύουν τη σχέση μεταξύ παλαιού και νέου στοιχείου εστιάζοντας στην επαναξιολόγηση των θραυσμάτων που μαρτυρούν μνήμες, προβολές και απουσία διάρκειας. ιδέες και έννοιες που προσπαθούν να ερευνήσουν το δίπολο παρελθόν-μέλλον και να καλύψουν το χάσμα, στην ιστορική μνήμη και στην συλλογική μνήμη.
παραθέτω με δισταγμό το παρακάτω παράδειγμα που αφορά στη σχολή καλών τεχνών της γλασκώβης, με αφορμή την καταστροφή της βιβλιοθήκης του κτιρίου, τον περασμένο μάιο, γεγονός που τη μετέτρεψε παράλληλα σε ελκυστική συμβολική έκφραση αρχιτεκτονικής. η επιλογή του κτιρίου δεν είναι διόλου τυχαία. οι συλλογικές και ατομικές μνήμες κατέκλυζαν για χρόνια το χώρο, ενώ την ίδια στιγμή η διαχρονία του χώρου και η αρχιτεκτονική του ταυτότητα, καθιστούσαν τη σχολή ως αστικό τοπόσημο της πόλης. βρισκόμαστε πλέον μπροστά σε ένα δίλλημα και στο πλαίσιο επκοινωνιακών διεργασιών περί ανακατασκευασμένης χωρικής υπόστασης στο λειψανο/εναπομείναν μέλος του κτιρίου που στοχεύει στη διατήρηση της μνήμης και στην απο-αρχιτεκτονοποίηση ενός εξαίσιου πτώματος[1]. τι άραγες αξίζει να διατηρηθεί από το παρελθόν; είμαστε ξεκάθαρα υποστηρικτές της σύγχρονης κουλτούρας του ερειπίου διατηρώντας την ταυτότητα και την τυπολογία;
επιχειρώντας να στοχαστεί το μέλλον ο Walter Benjamin υποστηρίζει πως «αναζητούμε την ελπίδα στα περασμένα». αυτη η τάση να διατηρήσουμε τα στοιχεία και μορφές ενος κτιρίου, που ίσως και να παρεμποδίζουν την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής στη σύγχρονη εποχή, παράγοντας τις ίδιες ιδεολογικές αρχές του παρελθόντος και ανάγοντας τα σε ‘νεες’ πιστές εικόνες. η επιμονή ορισμένων να διατηρηθεί το συγκεκριμένο καθώς και οποιοδήποτε άλλο ακρωτηριασμένο κτίριο μπορεί να σημαίνει κάτι παραπάνω από το να διατηρήσουμε και να εκθέσουμε τα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά όπως επίσης και τις τυχόν μνήμες που πηγάζουν απο το παρελθόν της χρήσης του.
γεγονός ειναι πως εκτός από τον παράγοντα της ψυχολογίας που επηρεάζει την ενθύμηση/μνήμη, σημαντικό ρόλο παίζει και η κοινωνία που τείνει να μουσειοποιεί την τέχνη και την αρχιτεκτονική καθώς αρνείται την περεταίρω εξέλιξη. ο Frederic Bartlett διατυπώνει πως η μνήμη ειναι μία κοινωνική κατασκευή που καθορίζεται από τον πολιτιστικά διαμορφωμένο τρόπο θεώρησης των πραγμάτων και καταστάσεων. άρα λοιπόν θα έλεγε κανείς πως η μνήμη είναι διαφορετική για κάθε υποκείμενο που διέπεται από τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του καθενός. πως λοιπόν συγκροτειται η ατομική μνήμη; με αφορμή την παραπάνω τοποθέτηση ο γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Maurice Halbwachs υποστηρίζει πως «ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα είναι το αποτέλεσμα των επιρροών που κάθε ομάδα ξεχωριστά, μας έχει ασκήσει. […] μάλιστα, οι περισσότερες κοινωνικές επιρροές, στις οποίες υπακούμε, συνήθως παραμένουν κρυφές».
τελικα πώς αντιλαμβανόμαστε τη διάρκεια και πως φτιάχουμε μνήμες; είναι άραγες σωστό να την αναζητούμε σε επιφανείς εμπειρίες και απόντα περιφανή μνημεία της ιστορίας; στα πλαίσια των ερευνών και των συζητήσεων για το μέλλον του διάσημου κτιρίου Mackintosh, ζητήθηκε από τους φοιτητές στο The Glasgow School of Art στο τμήμα του Interior Design να αναλογιστούν τις συνέπειες και το μέλλον του, έπειτα από την μερική καταστροφή που υπέστη, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτο μία νέα διδακτικη και μαθησιακή εμπειρία εμφορουμενη απο τα κριτήρια αποκατάστασης του. το ουτοπικό καλεί τον θεατή και χρήστη να εισχωρήσει στο κτίριο και έπειτα να εκφράσει τη δική του χωρική επιθυμια ενσωματώνοντας τη δική του προσωπική ιστορία στον χαμένο χώρο. το αποτέλεσμα περιείχε ένα συνονθύλευμα ιδεών που έφερε το προσωπικό αποτύπωμα του ατόμου και αναπαραστούσε μια συμβολική σύνδεση του παλαιού και του νέου, του κτίριου με την πόλη, του θεατή με τον χρήστη. η θεωρία της αντίθεσης ψάχνει την ταυτότητά της μέσω της έκφρασης χωρίς απαραίτητα να παλέψει να ‘φυτέψει’ μια ασυνέχεια στην ιστορία και στο παρελθόν. αυτό ήταν άλλωστε και το ζητούμενο.
[1] τίτλος βιβλίου Irwin Robert, Exquisite Corpse
* photo credits to Erlend Firth