της Ελένης Κοτσάτου*
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΚΡΟΤΟΥΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΕΣ
(Συνεργασία του Νόστιμον Ήμαρ με το Σωματείο των Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης)
Θεωρητικές και ερευνητικές μελέτες ανάγουν το προσφυγικό ζήτημα σε πρόβλημα εγκληματογένεσης κι όχι εγκληματοποίησης (Pickening, 2001) κι οι οποίες αποτελούν έναν επιστημονικοφανή λόγο νομιμοποίησης και αναπαραγωγής της πολιτικής του φόβου. Ο λόγος αυτός καταγράφεται κυρίως μέσα από τριών ειδών επιχειρήματα: το πρώτο αφορά στην απειλή διάρρηξης της κοινωνικής συνοχής με την εγγενή (λόγω «χαρακτηριστικών της φυλής») ή αποκτούμενη (λόγω ιδιαζόντων κοινωνικών συνθηκών πχ φτώχειας) παρεκλίνουσα συμπεριφορά. (1) Η αθρόα προσέλευση ξένων με διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό θρήσκευμα διαταράσσει τις ισορροπίες, υποσκάπτει τη θρησκευτική και πολιτισμική ομοιογένεια, βαθαίνει την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια, με την οποία ζουν καθημερινά οι άνθρωποι, συνεπάγεται πάσης φύσεως κινδύνους και απειλές για τους συνανθρώπους μας. (2)
Το δεύτερο επιχείρημα αφορά στην απειλή για την υγεία από την έλευση μεταναστευτικών πληθυσμών «που κουβαλούν ασθένειες». Στην περίπτωση των σχολείων η αντίδραση κάποιων Συλλόγων Γονέων στην ένταξη παιδιών προσφύγων, εκφραζόταν ως ανάγκη προστασίας από μολυσματικές ασθένειες. Το τρίτο επιχείρημα αφορά στην απειλή της εθνικής κυριαρχίας λόγω ενδεχόμενης τρομοκρατικής απειλής. (3)
Η καχυποψία απέναντι σε αραβικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς έχει τεράστια επίδραση στη δημόσια συζήτηση και τις πολιτικές αποφάσεις. Πάντως αν στρέψουμε το βλέμμα στο παρελθόν, θα δούμε ότι κάθε μεταναστευτικό κύμα προκαλεί απόρριψη και διακρίσεις. Η αρνητική διάθεση απέναντι στους μετανάστες είναι μία γενικότερη απόρριψη του ξένου που πρέπει ασφαλώς να την ονομάσουμε ρατσισμό, καθώς παρουσιάζεται απέναντι σε μαύρους, αραβικούς ή ρομά πληθυσμούς μεταναστών , όποια κι αν είναι η θρησκεία και η εθνικότητά τους. Επίσης, η σύνδεση μετανάστευσης και τρομοκρατίας είναι πολύ παλιά στα κείμενα που θεμελιώνουν την κοινή πολιτική της Ε.Ε. στο ζήτημα της ασφάλειας. (4)
Πάντα ήταν έντονος ο πειρασμός να δούμε τον ξένο σαν έναν απρόσκλητο που έρχεται να φάει το ψωμί μας, να πάρει τη δουλειά μας κλπ. Ωστόσο, η μετανάστευση μακροπρόθεσμα αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης. Δεν είναι αυτή που δημιουργεί την ανεργία αλλά η ελαττωματική λειτουργία της αγοράς εργασίας που θίγει όλους της εργαζόμενους.
Όταν επιχειρηματολογούμε έτσι, συγκρίνοντας αθλιότητες, σημαίνει ότι επικυρώνουμε τη λογική ενός ολοένα και πιο άνισου συστήματος κατανομής του πλούτου σε παγκόσμια κλίμακα. Οι μετανάστες επιβαρύνουν την οικονομία, όταν δημιουργούνται τεχνητές συσσωρεύσεις τους. (5)
Οι δυτικές κοινωνίες βιώνουν τη ραγδαία αποδόμηση του κράτους πρόνοιας, η οποία οξύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις κι ανισότητες και δημιουργεί αποκλεισμένους, όπως είναι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. (6)
Φυσικά, πίσω από τις παραπάνω στάσεις και απόψεις κρύβεται η αντίληψη ότι οι μετανάστες είναι ηθικά κατώτεροι από της γηγενείς. Συνεπώς, το κράτος οφείλει να μας προστατεύσει από αυτούς τους κινδύνους και τις απειλές. Το ένα πρόβλημα με αυτά τα επιχειρήματα είναι ότι παρουσιάζονται σαν αυταπόδεικτες αλήθειες… τα επιχειρήματα αυτά είναι εμποτισμένα στη δημόσια χρήση τους με αφόρητα στερεότυπα. Το άλλο σοβαρότερο πρόβλημα είναι ότι εξαλείφουν ή διαστρεβλώνουν την πλευρά των καθηκόντων μας απέναντι σε αυτούς τους άλλους που είναι ακριβώς σαν κι εμάς αλλά κινδυνεύουν. Εκείνοι που εγκαταλείπουν της εστίες τους κι αναζητούν άσυλο και προστασία σε μια άλλη χώρα αξιώνουν μια συγκεκριμένη ηθική και πολιτική στάση, θέλουν να αντιμετωπιστούν πρώτα από όλα με αξιοπρέπεια και να τους διατεθεί ένας συμβολικός χώρος ύπαρξης κι επικοινωνίας. Δεν περιμένουν απλώς τροφή, ρουχισμό και καταφύγιο, και δεν προσβλέπουν αναγκαστικά σε ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. (7)
Το γεγονός ότι είμαστε πολίτες συγκεκριμένων κρατών δε σημαίνει ότι έχουμε απλώς υποχρεώσεις απέναντι στους συμπολίτες μας και τίποτα άλλο, ή ότι το μόνο που μετράει είναι η πατρίδα μας. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Παπαγεωργίου, καθηγητή Φιλοσοφίας και Δικαίου, το πρόβλημα των προσφύγων και οι πολιτικές του παρενέργειες θέτουν ζητήματα συγκρότησης και εξειδίκευσης των καθηκόντων μας, ως μελών δημοκρατικών πολιτειών απέναντι στον συλλογικό εαυτό μας και στους άλλους. Η υιοθέτηση και η αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος των άλλων δεν είναι αναγκαστικά ανταγωνιστική –ή τουλάχιστον δεν είναι ηθικά και πολιτικά ανταγωνιστική- με την εθνική και πολιτική μας συγκρότηση ως κυρίαρχου λαού και δεν συνεπάγεται καμία αυθαίρετη προτίμηση για τους ξένους έναντι των γηγενών και συμπολιτών. Δεν μας ζητάει, με άλλα λόγια να πάψουμε να είμαστε αυτό που είμαστε, να εκχωρήσουμε την ταυτότητά μας ή να παραχωρήσουμε κάποιο επίπεδο ευημερίας σε ένα αισθητό και ουσιώδες ποσοστό… Ως δημοκρατίες οφείλουμε να αναπτύξουμε της δυνάμεις εκείνες που θα μας φέρουν πλησιέστερα σε αυτό που μπορούμε να είμαστε.
Οφείλουμε να δείξουμε πώς το έγκλημα κατασκευάζεται πολιτικά και οικονομικά μέσα από της θεσμούς του κοινωνικού ελέγχου, στο πλαίσιο της πολιτικής οικονομίας της καπιταλιστικής κοινωνίας αλλά και ιστορικά σε κάθε κοινωνική πραγματικότητα. Το κύριο έργο θα πρέπει να είναι το χτίσιμο μιας νέας, δίκαιης κοινωνίας. (8)
Η κοινωνία των πολιτών έχει αποφασιστική σημασία στην κατοχύρωση και έμπρακτη εφαρμογή των κοινωνικών δικαιωμάτων, ως αναπόσπαστου τμήματος της ευρύτερης κοινωνικής αναγνώρισης θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας. (9)
* Κοινωνική Λειτουργός, στέλεχος Κέντρου Πρόληψης Χίου «Ναυτίλος»
Το Α΄ Μέρος του άρθρου βρίσκεται εδώ
Παραπομπές:
(4,5) Κλερ Ροντιέ (με τη συμμετοχή της Κατρίν Πορτβέν), «Μετανάστες και Πρόσφυγες απαντήσεις σε αναποφάσιστους ανήσυχους και επιφυλακτικούς», Μτφ Ν. Κούρκουλος, εκδόσεις του εικοστού πρώτου, 2016
(6) Σεβαστή Τρουμπέτα, «Πρόσφυγες και Φιλανθρωπικός Ανθρωπισμός: ο προσδιορισμός του προσφυγικού υποκειμένου μεταξύ προστασίας, καταστολής και σωματοποίησης» στο «το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα», εκδόσεις Παπαζήση, 2012
(1,3,8) Στράτος Γεωργούλας, Δήμος Σαραντινίδης, «Έγκλημα Και αντεγκληματική πολιτική για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Μια μελέτη περίπτωσης στο Κέντρο Κράτησης Παγανής Μυτιλήνης» στο «το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα», εκδόσεις Παπαζήση, 2012
(2,7) Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, «Οι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους», εκδόσεις Πόλις, 2017
(9) Μάνος Σαββάκης, «Μετανάστες, Πρόσφυγες, Κοινωνικοί Παρίες:Πέρα από το δίλημμα κοινωνική ένταξη ή ενσωμάτωση» στο «το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα», εκδόσεις Παπαζήση, 2012