Συνέντευξη στον Δημήτρη Κούλαλη
Κοιτάζω το σημειωματάριο μου. Διαβάζω: Πάθος, ένταση… ερμηνεία που σε κρατά σε εγρήγορση. Όλο το σκηνικό αποπνέει μια οικεία ανθρωπιά. Μια απροσδιόριστη αίσθηση που, ωστόσο, δεν σου είναι ξένη. Αυτές ήταν οι πρώτες μου σκέψεις, λίγο μετά την παράσταση. Για να συμπληρώσω στο τέλος: Αν η σύγχρονη εποχή απαιτεί άλλους, ατσάλινους ανθρώπους να ορθώσουν ανάστημα μπροστά στη βαρβαρότητα, στο CARTEL ίσως μπορείς κάποιος να αποκτήσει το σημείο εκκίνησης για να τους βρει. Να συναντηθεί μαζί τους.
Τα υπόλοιπα, όσα χρειάζεται να μάθετε για την παράσταση και τον πρωταγωνιστή της Τάσο Σωτηράκη θα τα βρείτε στις επόμενες γραμμές, στη συνέντευξη που μου παραχώρησε.
Σε αδρές γραμμές, τι συναντά ο θεατής στη σκηνή του θεάτρου Cartel στην παράσταση «Άρης»;
Συναντάει τον Άρη. Τον Άρη έτσι όπως, βέβαια, τον έχουμε δει εμείς, έτσι όπως τον έχουμε διαβάσει εμείς. Έτσι όπως πιστεύουμε ότι ήταν στην πραγματικότητα. Είναι ένα ταξίδι, μιάμισης ώρας, στη ζωή, στην πορεία και στους αγώνες του Άρη Βελουχιώτη, από τη Λαμία μέχρι την Κέρκυρα, μέχρι τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας και της Βόρειας Ελλάδας, μέχρι την Αθήνα και μέχρι τη Μεσούντα. Είναι η πορεία της ελληνικής ιστορίας. Από το ’40 μέχρι και τη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα θεατρικό μάθημα ιστορίας;
Μάθημα!… Είμαι της άποψης ότι το θέατρο πρέπει να εκπαιδεύει, όχι όμως να κουνάει το δάχτυλο. Νομίζω ότι στεκόμαστε σ’ αυτό. Κάνουμε μια παράσταση που μέσα από τα ιστορικά και πολιτικά στοιχεία θέλουμε να δείξουμε τον ανθρώπινο παράγοντα , όσον αφορά το πρόσωπο του Άρη. Θέλουμε να εκπαιδεύσουμε τον θεατή. Τον βάζουμε στη διαδικασία, αν θέλεις, να μπει να ψάξει και να διαβάσει περισσότερα πράγματα για την ιστορία της χώρας του μέσω τη ζωής του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ. Τώρα, προς τα πού θα ταχθεί ο θεατής είναι δικό του θέμα.
Εκείνο το οποίο έχω ακούσει πάρα πολλές φορές από συναδέλφους σου είναι ότι για να μπορέσεις να αποδώσεις όσο καλύτερα γίνεται έναν ρόλο, πρέπει να μπεις στο πετσί του χαρακτήρα που διαδραματίζεις, να δεις τον θεατρικό κόσμο με τα μάτια του. Όλο αυτό, πόσο δύσκολο ή εύκολο ήταν έχοντας να αναμετρηθείς με μία τόσο δυνατή προσωπικότητα, όπως ήταν ο Άρης.
Κοίταξε, όλα αυτά είναι σχετικά. Υπάρχουν πάρα πολλοί μέθοδοι και τρόποι με τον οποίο μπορείς να δουλέψεις έναν ρόλο. Το ‘χω πει κι άλλες φορές, θεωρώ πως είναι πολύ πιο δύσκολο όταν καλείσαι να ανεβάσεις στη σκηνή μια προσωπικότητα η οποία έχει υπάρξει, έχει ζήσει και υπάρχουν αναφορές από άλλους ανθρώπους γι’ αυτήν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μπήκαμε στη διαδικασία με τον Βασίλη (σ.σ Μπισμπίκη) όλο αυτό να το δούμε βιωματικά. Με αφορμή το γεγονός ότι η ιδέα για το ανέβασμα ενός τέτοιου έργου ξεκίνησε από εμένα και την εξαιρετική πένα της Σοφίας (σ.σ Αδαμίδου), ξεκινήσαμε από κει. Δηλαδή πώς θα βίωνε ο ηθοποιός Τάσος τον Άρη. Τις αντιστοιχίες που θα έπρεπε να κάνει ώστε να βιώσει και να “διαβάσει” αυτόν το άνθρωπο. Ποια η σχέση του Τάσου με τον Άρη κι από κει και πέρα πολύ μικρά, αλλά σημαντικά πράγματα όπως το ότι μιλά σε μια φωτογραφία της μάνας του. Ε, δεν βάλαμε τη φωτογραφία της Αγλαΐας Κλάρα, δεν είχε κανένα νόημα αυτό. Έχουμε βάλει τη φωτογραφία της μάνας μου, δηλαδή μιλάω στη μάνα μου. Από το πως μιλάω εγώ στην Κατερίνα προσπαθούμε να δούμε πώς θα μιλούσε ο Άρης στην Αγλαΐα του. Προσπαθούμε να προσωποποιήσουμε και να ζωντανέψουμε όλο τον κόσμο του Άρη μέσα από τα σκηνικά αντικείμενα. Βιωματικό… είναι βιωματική η παράσταση. Δύσκολη ήταν η περίοδος των προβών, μέχρι να βρω τα κλειδιά να προσεγγίσω τον ρόλο.
Την δυσκολία την αντιλαμβάνεται ο κόσμος μέσα από το συγκινησιακό πλαίσιο που τον παρασύρει. Ταυτίζεται με τον ήρωα. Πολλές φορές με ρωτάνε πως συνέρχομαι ή πόσο χρόνο μου παίρνει να επανέλθω. Ναι, είναι πάρα πολύ δύσκολο, δεν το συζητάμε, αλλά το δύσκολο μέρος το περάσαμε, όπως είπα, στις πρόβες, που ψάχναμε, σκάβαμε, ψάχναμε, σκάβαμε συνέχεια, πώς μπορούμε να κάνουμε το ένα, πώς μπορούμε να κάνουμε το άλλο, πώς θα αντιδρούσε εκεί, είναι αληθινό αυτό; Γιατί αν δεν δείξεις την αλήθεια στο θέατρο δεν έχει κανένα νόημα. Η αλήθεια μας είναι αυτή που σώζεται και μας σώζει πάντα. Ο θεατής πια έχει πολλές προσλαμβάνουσες. Μόνο με αλήθεια μπορείς να τον κερδίσεις. Έτσι είναι και ειδικά για έναν χαρακτήρα σαν τον Άρη, όπου μέσα από τα γραπτά και τις ιστορίες, είτε έτσι είτε αλλιώς, φαίνεται πολύ καθαρά ότι πάντα έδειχνε την αλήθεια του. Τώρα αν έχω μπει στο πετσί του ρόλου ή όχι, αυτό το ξέρει ο κόσμος. Το πιο σημαντικό για μας ήταν να φέρουμε τον Άρη στο σήμερα. Το να κάνεις ένα μνημόσυνο στον Άρη Βελουχιώτη δεν ενδιαφέρει κανέναν.
Η παράσταση έρχεται σε μια εποχή σημαντικών αλλαγών και γεγονότων, όπου μάλιστα επιχειρείται το ξαναγράψιμο της ιστορίας.
Βέβαια. Επιβάλλεται να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία μας, επιβάλλεται γιατί το ‘χουμε χάσει αυτό το παιχνίδι. Καλώς ή κακώς κανείς δεν έχει μάθει ιστορία στο σχολείο. Δεν ξέρω πώς ακούγεται αυτό και αν αρέσει ή όχι, αλλά την ιστορία τη μαθαίνουμε διαβάζοντας έξω από το σχολείο, τη μαθαίνουμε από τους ανθρώπους γύρω μας, τη μαθαίνουμε στον δρόμο.
Υπάρχουν στοιχεία αυθορμητισμού κατά τη διάρκεια της θεατρικής πράξης;
Φυσικά και υπάρχουν. Συνέχεια. Κάθε παράσταση είναι διαφορετική. Όπως έχει πει κι ο Βασίλης και το χω αναφέρει ξανά, στην ουσία του αυτό δεν είναι ένας μονόλογος αλλά είναι ένας μοναχόλογος, με την έννοια του ότι πάντα κάπου απευθύνεται ο ηθοποιός, κάνει διάλογο. Δε μιλάει μόνος του, ούτε αφηγείται τα πράγματα στον θεατή. Άλλωστε τι λόγος υπάρχει για μια απλή αφήγηση εκείνης της εποχής και της ζωής του Άρη; Τα ζει εκείνη την ώρα ο Άρης. Κάθε φορά τα ζει και μαζί του κι εγώ. Πολλές φορές έχω αισθανθεί ότι έχω ανέβει κι εγώ εκεί που βγαίνει πρώτη φορά και συστήνεται ως Άρης Βελουχιώτης, και λέει “ήρθαμε στο χωριό σας… βγήκαμε στο βουνό”. Νιώθω πως εγώ είμαι στο δέντρο στην κεντρική πλατεία του χωριού και μιλάω στον κόσμο.
Νομίζω ότι είναι κι ο μόνος τρόπος να αποδώσεις ένα τέτοιο έργο.
Τουλάχιστον έτσι όπως το ‘χουμε ανεβάσει εμείς, νομίζω ναι. Τώρα σε ένα άλλο ανέβασμα δεν ξέρω. Θα ήθελα να το δω αυτό κάποια στιγμή να σου πω την αλήθεια, όταν κι όποτε τελειώσει ο δικός μας ο Άρης, μετά από χρόνια, αν κάποιος έτσι τρελός, όπως κι εμείς, αποφασίσει να το ανεβάσει, πώς θα το ανέβαζε! Θα ήμουνα πολύ περίεργος να το δω, τι πρεσβεύει δηλαδή για κάποιους άλλους ο Άρης.
Θα ήθελες να το δεις ακόμη και από τη σκοπιά ενός ιδεολογικού σου αντιπάλου;
Ναι, θα το έβλεπα. Θα πήγαινα να το δω, είμαι ανοιχτός σ΄αυτό.
Ακόμα κι αν παραχαράσσονται, σύμφωνα με τη δική σου τοποθέτηση, καίρια ιστορικά σημεία;
Το ότι θα πήγαινα να το δω δε σημαίνει ότι θα το ασπαζόμουν κιόλας (γέλια). Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Θα ήμουνα πολύ περίεργος να πάω να δω τι βλέπει κάποιος άλλος. Είναι τώρα σαν να πάμε εμείς να ανεβάσουμε τη ζωή του Ζέρβα.
Γίνεται αναφορά και μέσα στο έργο άλλωστε.
Ε, ναι, αφού δεν τα ‘χανε καλά, τι να κάνουμε τώρα. Ήταν σε πολλά αντίθετοι. Κι αν συμπορευτήκανε σε μια πολύ μικρή περίοδο, συμπορευτήκανε για έναν συγκεκριμένο σκοπό. Πάλι εκεί πέρα έκανε υποχωρήσεις ο Άρης, αλλά τέλος πάντων μην τα ανοίξουμε αυτά τα θέματα.
Υπάρχουν, όπως προείπαμε, δύο συνταρακτικές σκηνές στο έργο, όχι μόνο ως ντοκουμέντα, αλλά και ως σκηνοθετική ματιά, που καθηλώνουν. Αναφέρομαι στον φανοστάτη των Τρικάλων, που ουσιαστικά προοικονομεί τον θάνατο του Άρη και τη συναισθηματική έκρηξη μετά τη Βάρκιζα. Ως κύριος και μοναδικός επί σκηνής συντελεστής της παράστασης, πώς βιώνεις αυτές τις δύο κορυφώσεις; Ακόμη, μπορείς να μοιραστείς μαζί μας τις αντιδράσεις του κοινού;
Κοίταξε να δεις, όσον αφορά τη σκηνή με τον Τζαβέλλα δημιουργείται ένα τεράστιο συγκινησιακό πλαίσιο όπου ο κόσμος μένει σ΄αυτό. Δηλαδή πέρα από το αρχικό σοκ που παθαίνει, μετά συμπάσχει με τον Άρη ως άνθρωπο. Είναι μια σκηνή η οποία δεν μπορεί να σ΄ αφήσει ασυγκίνητο. Χωρίς να σημαίνει ότι εμείς πήγαμε να στοχεύσουμε σε αυτό και μόνο. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Τα πράγματα γεννιούνται, δεν τα βιάζουμε. Απλώς θεωρήσαμε ότι δεν θα μπορούσε να γίνει κάποια άλλου είδους αναφορά, δεν θα πω τίποτα παραπάνω για τον κόσμο που δεν ξέρει. Από την άλλη, ο Τζαβέλλας ήταν το alter ego του Άρη, ήταν δίπλα του, ήτανε μαζί, ήταν ένα σώμα. Δεν θα μπορούσε να λείπει και δεν θα μπορούσε να είχε δοθεί διαφορετικά. Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο γιατί είμαι βαθιά μέσα σ’ αυτό, οπότε αυτό έχω μόνο στο μυαλό μου. Οπότε ο κόσμος μένει εκεί, στο πώς μπορείς να αγκαλιάσεις μια τέτοια στιγμή. Μπορεί να έχει, να του φέρνει δικά του πρόσωπα, αγαπημένα. Όσον αφορά τώρα τη Βάρκιζα, αυτό είναι ένα θέμα που πάντα πονούσε και φαίνεται να πονάει ακόμα και τις δυο μεριές, αυτή είναι η άποψή μου. Είπες πριν αρχίσουμε, ότι όταν είδες την παράσταση είδες κάποιους θεατές να κατεβάζουν το κεφάλι στη σκηνή όπου ο Άρης καίει τη συμφωνία της Βάρκιζας.
Ναι.
Ανάμεσα σε αυτούς τους θεατές, λοιπόν, μπορεί να υπάρχουν κι οι δυο μεριές. Αυτοί που πίστευαν πως ήταν λάθος η Βάρκιζα και αυτοί που λένε ότι ήταν σωτήρια η Βάρκιζα. Μετά από όσα μας έδειξε η ιστορία ο καθένας από αυτούς έχεις τους δικούς του λόγους να κατεβάζει το κεφάλι. Στην παράστασή μας δεν έχουν έρθει μόνο αριστεροί ή κομμουνιστές. Έχουν έρθει και δεξιοί. Βέβαια η ζυγαριά γέρνει από την αριστερή πλευρά, αλλά το θέμα είναι ότι εμάς το στοίχημά μας, δεν ήτανε να το δούνε μόνο αυτοί που την ξέρουν την ιστορία ή τάσσονται με τους “νικημένους”, αλλά να το δουν όλοι. Αυτό μας ενδιαφέρει. Είναι μια παράσταση για να τη δει όλος ο κόσμος, κακά τα ψέματα. Κι αυτό είναι κι η ουσία του. Οπότε, για να επανέλθω, η Βάρκιζα είναι ένα θέμα το οποίο μετά από τόσα χρόνια καίει ακόμα, για το πώς θα μπορούσε να ήταν η κατάσταση διαφορετικά. Οι αριστεροί που κατεβάζουν το κεφάλι, το κατεβάζουνε γιατί ξέρουνε πώς ήταν τα πράγματα και τι συνέβη μετά. Ο πόνος και η σφαγή που ακολούθησε. Τώρα, για τους άλλους, δεν ξέρω. Είναι ένα σημείο το οποίο ίσως, ίσως να δημιουργεί ντροπή.
Ντροπή για το τι επακολούθησε;
Ναι. Ντροπή για το τι επακολούθησε. Είμαι σε μερικά πράγματα διαλλακτικός, θέλω να τα βλέπω σφαιρικά. Είναι τόσο βαθιά η πίστη μου στην ιδεολογία μου που δεν υπάρχει περίπτωση κάποιος να μου την αλλάξει. Οπότε προσπαθώ να βλέπω τα πράγματα και από την άλλη μεριά, γιατί υπήρχε πολύς δημοκρατικός κόσμος ο οποίος δεν περίμενε την εξέλιξη αυτή που ήρθε με την εγγλέζικη κατοχή.
Αυταπάτες;
Μπορεί. Το κεφάλαιο Βάρκιζα είναι τεράστιο. Αν δεν ήταν, δε θα μας απασχολούσε μέχρι σήμερα. Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει ο καθένας, εν έτει 2018, δεν ξέρω αν μπορούμε να πούμε με σιγουριά αν έπρεπε να παραδοθούν τα όπλα ή όχι. Αυτό δεν μπορείς να το ξέρεις, δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Δε ζήσαμε τις τότε πολιτικές συνθήκες. Πολλές φορές με ρωτάνε και λέω, δεν ξέρω, εγώ παίζω τον Άρη, δεν είμαι ο Άρης. Δεν ξέρω πώς είναι να πρέπει να διαχειριστώ μια τέτοια κατάσταση. Αν θα υπέγραφα ή όχι. Ούτε το πώς είναι να βρίσκεσαι πάνω στον Μπράλο ή στην Πίνδο με τρία μέτρα χιόνι, χωρίς παπούτσια και χωρίς φαγητό. Δεν το ξέρω αυτό.
Κλείνοντας όμως, θα σου πω ότι πιστεύω πως ήταν λάθος η Βάρκιζα.
Παρόλα αυτά, η ίδια η φύση της τέχνης πάντα έρχεται να θέσει ερωτήματα.
Ναι, όπως τελικά αν δεν τα παραδίδαμε τι θα γινότανε. Βέβαια και εκεί πέρα ανοίγει το ερώτημα, γιατί είναι πολλοί που λένε αν δεν τα παραδίδαμε θα γινόμαστε ξέρω ‘γω σαν τη Βουλγαρία. Όχι. Αν έχεις διαβάσει ουσιαστικά, θα δεις ποια ήταν η σχέση του Άρη με τα κομμουνιστικά κόμματα των άλλων χωρών και πού τασσόταν υπέρ και πού δεν τασσόταν υπέρ.
Είναι τελείως διαφορετικό το τι θα γινότανε – το πιστεύω ακράδαντα αυτό – αν δεν παραδίδαμε τα όπλα στην Ελλάδα, οι Έλληνες, το τονίζω. Όταν μπήκαν στην Ελλάδα οι Γερμανοί τα βρήκαν σκούρα, δεν περίμεναν τέτοια αντίσταση ενώ στις άλλες χώρες γύρω γύρω περάσανε, περπατώντας. Οπότε ποια σχέση μπορεί να έχει το ΚΚΕ το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ με τη Βουλγαρία, την Αλβανία και τα σχετικά;
Έχεις δηλώσει και στο παρελθόν, το είπες και πριν, ότι είναι μια προσωπική αναμέτρηση με την προσωπικότητα του Άρη αυτό το έργο και ότι σκάβεις κάθε παράσταση για να δεις. Δεδομένων των αντικειμενικών δυσκολιών ενός τέτοιου εγχειρήματος, πόσο χρειάζεται να εμβαθύνεις για να ανακαλύψεις τον πυρήνα του ψυχισμού ενός ανθρώπου που έζησε σε τόσο σκληρές εποχές; Επίσης, ποια εκείνα τα στοιχεία του χαρακτήρα του που ενδεχομένως να σε εντυπωσίασαν;
Το πιο σημαντικό απ΄όλα – για μένα- που το χω πει και θα το πω και θα το λέω συνέχεια, είναι η πίστη του σε έναν σκοπό. Και όχι μόνο σε ιδεολογικό. Η πίστη σε έναν σκοπό είναι το πιο σημαντικό πράγμα, το να τάσσεσαι, είτε είναι η ζωή σου, είτε είναι η δουλειά σου, είτε είναι η κοινωνική σου θέση, είτε είναι το επίπεδο των σχέσεων, φίλων, συντρόφων. Να τάσσεσαι, να προχωράς στη ζωή σου με πάθος. Να έχεις έναν σκοπό και να τραβάς μπροστά. Η πίστη. Η πίστη αυτού του ανθρώπου.
Ακόμα κι αν οδεύεις προς τη λάθος κατεύθυνση;
Το λάθος και το σωστό είναι δύο έννοιες πάρα πολύ σχετικές. Και ο ίδιος συγκρούεται με τον εαυτό του και φαίνεται και στην παράσταση. Φαίνεται και στην υπογραφή της δήλωσης και στη Βάρκιζα και στη συμφωνία με το Γενικό Στρατηγείο μέσης Ανατολής. ‘Οπως και στο τελευταίο σημείο της ομιλίας του στην Λαμία. Λέει: “…Είμαι όμως σίγουρος πως τίποτα από όλα αυτά δε θα συμβεί, γιατί ο λαός χειραφετείθηκε πια και να τελειώνει με το “ζήτω ο κυρίαρχος λαός”. Σημαίνει ότι παρόλο που βλέπει ότι τα πράγματα δεν πάνε εκεί που εκείνος πιστεύει ότι είναι σωστό να πάνε, παλεύει γι’ αυτό τον σκοπό. Παλεύει δηλαδή για τη λαοκρατία.
Μήπως αυτή η πίστη τελικά τυφλώνει, τυφλώνει την κρίση; Ρωτώ προβοκατόρικα, βάσει, όμως, των απαντήσεων.
Πρέπει να γεννάς τις συνθήκες για να μην τυφλώνει. Άμα δεν γεννάς συγκεκριμένες συνθήκες και δε βαδίζεις οργανωμένα πιστεύω πως θα τυφλωθείς. Αν αυτός δηλαδή ήταν ο σκοπός της ερώτησης (γέλια).
Ήταν προβοκατόρικη.
Χωρίς οργάνωση δεν κάνουμε τίποτα. Αυτή είναι η απάντηση. Είμαστε πρόβατα. Αν είσαι οργανωμένος και έχεις βάλει τα πράγματα κάτω και τα έχεις μελετήσει, όχι δεν σε τυφλώνει.
Τώρα, για να επανέλθουμε, νομίζω ότι μέσα στο πάθος του για τη ζωή περικλείονται όλα. Το να μπούμε σε λεπτομέρειες δεν έχει νόημα. Δεν τις ξέρουμε κιόλας. Δηλαδή τώρα μη λέμε και τρίχες, έτσι; Κανείς δεν τον ξέρει τον Άρη. Τον Άρη τον ξέρουν μόνο όσοι τον ζήσανε. Όσα ξέρουμε είναι μέσα από βιβλία και μαρτυρίες.. Αυτό που έχει μείνει, το απόσταγμα που έχει μείνει, είναι ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν ταγμένος σε έναν σκοπό. Εγώ αυτό τουλάχιστον κρατάω.
Λείπει πιστεύεις;
Αυτό το πάθος;
Όχι μόνο του Άρη, των ανθρώπων σαν τον Άρη.
Ναι, λείπει. Λείπει. Βρισκόμαστε σε μία χρόνια αλλοτρίωση . Τον κόσμο δεν τον απασχολεί τίποτα πια, αυτό αισθάνομαι και αυτό βλέπω, δεν τον απασχολεί τίποτα ή τουλάχιστον δεν τον απασχολεί τίποτα πέρα από τον εαυτό του.. Κοντές οι σκέψεις παντού. Βέβαια εντάξει, όταν σε έχουνε κάνει έτσι, όταν το παιχνίδι δηλαδή για την επιβίωση σε έχει φτάσει σ΄ αυτόν τον βαθμό, θα μου πεις τι να κάνεις. Το θέμα είναι όμως ότι δεν κάνουμε τίποτα για αυτό. Είναι σαν να μην υπάρχει όρεξη για τίποτα. Όλα αδιάφορα. Σαν να μην έχει όρεξη η κοινωνία να αλλάξει αυτό που τον ενοχλεί, που τον έχει φέρει σ΄ αυτή την κατάσταση. Όλοι περνάμε δύσκολα, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην περνάει δύσκολα, κακά τα ψέματα. Το θέμα είναι τι κάνεις γι’ αυτό. Ναι, οφείλω να σου ομολογήσω ότι, όπως πολύς κόσμος, κι εγώ το σκέφτομαι το μεροκάματο το αυριανό (σ.σ. Απεργία 28/11) . Αλλά ρε φίλε δεν είναι μόνο το μεροκάματο. Για μένα ναι, ο κόσμος πρέπει να βγει έξω στον δρόμο, να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Ναι, θα απεργήσω, θα απεργήσω, θα το κλείσω το θέατρο. Γιατί να μην το κλείσεις το θέατρο; Μια μέρα είναι, στο κάτω κάτω της γραφής. Όχι με την έννοια μια μέρα να την περάσουμε στο ντούκου, Αλλά δε θα σε σώσει το ένα μεροκάματο. Ενώ άμα βγεις έξω να διεκδικείς, να διεκδικείς όμως, όχι μαλακίες, να πεις, να δώσεις το στίγμα ότι είσαι ενεργά εδώ, να καταλάβει ο ίδιος ο θεατής, ότι κοίταξε να δεις, φίλε βρες μια άλλη μέρα να δεις την παράσταση αν θέλεις να τη δεις. Κατάλαβέ με. Συμπορεύσου σε μία κατάσταση. Γιατί σήμερα είμαι εγώ, αύριο είσαι εσύ. Δε σημαίνει ότι όταν κλείνω τα παράθυρα το πρόβλημα βγαίνει έξω από το δικό μου σπίτι. Όχι, θα έρθει το πρόβλημα και θα σου χτυπήσει την πόρτα. Ήδη την έχει χτυπήσει την πόρτα σε πολλά σπίτια το πρόβλημα.
Ο φασισμός επίσης μας χτυπά την πόρτα. Με δύναμη, σε όλη την Ευρώπη…
Όταν καταρρέει ο καπιταλισμός, ανεβαίνει ο φασισμός. Αυτό ζούμε. Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Είναι απλά τα πράγματα. Φαίνονται. Δεν είναι δύσκολο να δεις καθαρά ότι για άλλη μια φορά το αυγό του φιδιού εκκολάπτεται στην Ευρώπη. Είναι αυτό που λέγαμε πριν σε ότι αφορά την παιδεία. Έλλειψης παιδείας με την ευρεία έννοια. Τελικά γυρίζουμε, γυρίζουμε, γυρίζουμε και φτάνουμε στο ίδιο σημείο. Το ότι τον κόσμο δεν τον ενδιαφέρει τίποτα, το ότι δεν τον ενδιαφέρει να μάθει ιστορία, το ότι δεν τον ενδιαφέρει να δει τι μπορεί να είναι καλό και τι μπορεί να είναι κακό, όσον αφορά την ιστορία του, τη γενιά του, την κοινωνία, τη χώρα του. Είναι δυνατόν τώρα να βγαίνει ο άλλος και να λέει «ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται»; Ρε φίλε πέσανε κορμιά στη χούντα. Αυτό θέλεις; Να μην υπάρχει ελευθερία σκέψης; Σκοταδισμός; Και πού ξέρεις αν αύριο, μεθαύριο δεν πέσει το δικό σου το κορμί; Έλλειψη παιδείας. Για μένα όλα ξεκινάνε από εκεί.
Έχει επισημανθεί και παλιότερα, σε άλλη συνέντευξη σου, ότι το αφήγημα ότι ο Άρης δεν πίστευε στην παιδεία, στην οικογένεια, ότι ήθελε να κρεμάσουν τους παπάδες δεν ισχύει.
Όχι βέβαια. Μα, το λέει. Εμείς βέβαια δεν έχουμε χρησιμοποιήσει μεγάλο μέρος από την ομιλία του στη Λαμία, αλλά έχουμε κρατήσει τα ουσιαστικά. Το λέει όμως. Δεν είχανε ταχθεί οι ιερείς στον αγώνα του ΕΛΑΣ; Τι να λέμε τώρα; Κι είναι κι αυτό! Πώς την διαλύεις την οικογένεια; Η οικογένεια είναι σημαντικό για να προχωρήσει η κοινωνία. Αλλά, όχι στα στεγανά που θέλουν να την κλείσουν. Ο κισσινγκερισμός σε όλο του το μεγαλείο. Να επιβιώνει το μέτριο και να πηγαίνουμε σαν τα πρόβατα προς τη σφαγή.
Πάνω σ’ αυτό, έχουμε δύο προσεγγίσεις- αναγνώσεις της Ιστορίας. Η πρώτη θέλει τα γεγονότα αυτής ως μοναδικά στον ιστορικό χάρτη. Η δεύτερη, θέλει την Ιστορία τρισδιάτη, με τον ιστορικό χρόνο αδιαίρετο. Σε ποια κατηγορία ανάγνωσης θα ενέτασσες την παράσταση και ποιο το μήνυμα που αυτή έρχεται να κομίσει;
Η ιστορία είναι καταγεγραμμένη. Μία είναι η αλήθεια της. Αν θες τη βλέπεις , αν θες πάλι , όχι. Εμείς αυτό που θέλουμε να δείξουμε μέσα από την ιστορία του Άρη – γι ‘ αυτό σου ‘πα ότι δεν χρειάζεται μνημόσυνα – είναι ότι στην ουσία ο ήρωάς μας, μέσα από αυτόν τον τρόπο, βρίσκει τη δύναμη να κάνει την προσωπική του επανάσταση και νομίζω ότι μόνο έτσι μπορεί να την κάνει. Προσπαθεί να ταχθεί σε έναν σκοπό, όπως ο Άρης. Κάντε την προσωπική σας επανάσταση, αυτό θέλουμε να πούμε. Τώρα αν κάνεις την προσωπική σου επανάσταση, δε σημαίνει ότι πρέπει να πάρεις τα όπλα και να ανέβεις στα βουνά, μόνος σου. Το είπαμε, όλα είναι θέμα οργάνωσης. Δε γίνεται έτσι. Διαφορετικά είσαι τρελός. Το θέμα είναι, αυτό ρε Δημήτρη, αυτό πώς να σ’ το πω, δεν ξέρω πώς να το πω διαφορετικά, να κάνει ο κόσμος την προσωπική του επανάσταση. Να μη θεωρεί γραφικό το ότι πρέπει να βγει στον δρόμο, να μην μπαίνει στη διαδικασία να φοβάται τι θα γίνει, αν θα απεργήσει, αν θα σηκώσει το ανάστημά του να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Αυτό. Υπάρχει τρόπος γι’ αυτό.
Ο οποίος είναι;
Πίστη, αγώνας, ομαδικότητα και οργάνωση. Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη και θέλω να πιστεύω ότι δε ζω σε έναν δικό μου. Βέβαια, ο καθένας το βλέπει από τη σκοπιά του, που λέει κι ο Άρης στην παράσταση.
Κάποιος ενδεχομένως εδώ, θα αντέκρουε αυτήν την επίκληση στη δύναμη του κόσμου μέσα από την οργάνωση με το επιχείρημα «φίλε, μην μου υπενθυμίζεις τη μιζέρια μου».
Φίλε τη μιζέρια σου δεν την έφτιαξα εγώ. Ώπα. Δηλαδή εντάξει, το χουμε παραχαϊδέψει το πράγμα. Τη μιζέρια σου δεν την έφτιαξα εγώ. Δεν ήρθα εγώ να σου πω πως θα γίνεις μίζερος. Ο καθένας τη ζωή του την ορίζει όπως εκείνος νομίζει. Ο καθένας πορεύεται με το κεφάλι του, κακά τα ψέματα. Δεν θα κάνω εγώ τον ψυχολόγο κανενός, έτσι; Όπως εγώ παλεύω, ή νομίζω ότι παλεύω, βρες κι εσύ τον δικό σου τον τρόπο. Τώρα αν ο δικός σου ο τρόπος, είναι να είσαι σπίτι σου και να γράφεις δέκα τσιτάτα στο Facebook και να νομίζεις ότι κάτι έγινε και να διαπληκτίζεσαι με άλλους δέκα που κάθονται και κάνουν το ίδιο από τον δικό τους τον καναπέ, εντάξει. Δεν ξέρω αν αυτό είναι επανάσταση. Εγώ θεωρώ ότι δεν είναι. Δε γίνεται έτσι. Γιατί κάπως έτσι έχουμε διαλύσει λέξεις και έννοιες όπως η επανάσταση. Όχι ρε φίλε, διεκδίκησε τα δικαιώματα σου. Πάρε τη ζωή σου στα χέρια σου. Κάνε την προσωπική σου επανάσταση. Μην αφήνεις τα πράγματα να κυλάνε έτσι. Πήγαινε και λίγο αντίθετο στο ρεύμα…!
«Ακούγονται πολλά από πολλούς για τον Άρη», έχεις παραδεχθεί. Κατά την άποψή σου, θα μπορούσαμε να δούμε τον Άρη ξέχωρα από την πορεία του ΚΚΕ; Να τον δούμε ως αυτοτελή πολιτική προσωπικότητα;
Όχι. Δεν θα μπορούσαμε να τον δούμε ξέχωρα. Σε καμία περίπτωση.
Νομίζω ότι αυτό το λες και στο τέλος της παράστασης.
Είτε αρέσει είτε όχι, ο Άρης ήταν και είναι αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας του ΚΚΕ. Στην παράσταση αναφέρεται καθαρά ποια ήταν η σχέση του με το κόμμα. Όπου κι εκεί, όρθωσε το ανάστημά του. Είπε την άποψή του ελεύθερα.
Θα σου πει όμως κάποιος από την άλλη, ναι, αλλά τον «άδειασαν».
Κανείς δεν είναι αλάνθαστος. Είδα κι όλους τους άλλους.
Info : H παράσταση «Άρης» με πρωταγωνιστή τον Τάσο Σωτηράκη, σε κείμενο της Σοφίας Αδαμίδου και σκηνοθεσία του Βασίλη Μπισμπίκη παίζεται κάθε Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή στις 7 μμ. στον Τεχνοχώρο Cartel (Μικέλη 4 & Αγ. Άννης Βοτανικός -Στάση μετρό Ελαιώνας- τηλ. 693 989 8258)