Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που αυτοκτονεί. Οι ιστορίες για τα ζώα-αυτόχειρες είναι είτε παιδαριώδεις μύθοι είτε συγκινησιακές απόπειρες ανθρωπομορφισμού. Οι σκορπιοί δεν αυτοκεντρώνονται (λάθος λέξη, αλλά ένας σκορπιός μπορεί να την καταλάβει) αν περικυκλωθούν από φωτιά. Το ξέρω γιατί το έχω δει με τα μάτια μου. Όταν ήμουν στο στρατό κάποιος είχε βρει έναν σκορπιό. Μέσα στην κτηνώδη ανία της θητείας –όταν αυτή διαρκούσε είκοσι ένα μήνες- κάναμε το πείραμα. Με οινόπνευμα φτιάξαμε έναν κύκλο φωτιάς γύρω από το αρθρόποδο. Ο σκορπιός πήγαινε ανήσυχος από τη μια μεριά στην άλλη, αλλά –απογοητεύοντας τους βασανιστές του- δεν έδωσε τέλος στη ζωή του.
~~
Υπάρχει και ο μύθος για τους αρκτικούς λέμμους –ή αλλιώς λέμμινγκ. Αυτά τα χαριτωμένα τρωκτικά αναπαράγονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Όταν γίνουν περισσότερα από όσα μπορεί να θρέψει η «χώρα» τους, μεταναστεύουν, γιατί πολύ απλά πεινάνε.
Οι μετανάστες λέμμοι όταν φτάνουν σε θάλασσα πηδάνε μέσα και ξεκινάνε να κολυμπάνε, ελπίζοντας σε μια καλύτερη γη (ανθρωπομορφισμός). Και πνίγονται, αφού η πλησιέστερη γη είναι η Γροιλανδία, η οποία απέχει πολύ περισσότερο απ’ όσο αντέχουν να κολυμπήσουν. Άσε που αν κατάφερναν να φτάσουν εκεί θα απογοητεύονταν οικτρά (ανθρωπομορφισμός ξανά).
Ο μύθος που είχε δημιουργηθεί γύρω από αυτά τα τρωκτικά τα ήθελε να αυτοκτονούν μαζικά για να ζήσουν εκείνα που είχαν μείνει πίσω (ανθρωπομορφισμός υψωμένος στην τρίτη). Όμως οι επιστήμονες είναι βέβαιοι πια ότι ο θάνατος τους δεν οφείλεται σε κάποιο εγγενές ένστικτο αλτρουισμού, αλλά καθαρά σε λάθος υπολογισμό.
~~
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που αυτοκτονεί, γιατί είναι το μόνο ζώο που μπορεί να κατανοήσει απόλυτα τη ζωή και το θάνατο. Είναι το μόνο ζώο που έχει πλήρη επίγνωση του εαυτού του, της ιστορικής συνέχειας και της κοινωνικής πραγματικότητας.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί ένας άνθρωπος να αυτοκτονήσει ή να αποπειραθεί να το κάνει.
Όταν πρόκειται για ανακούφιση από τα βάσανα κάποιας ανίατης αρρώστιας η κοινή γνώμη μένει αναποφάσιστη. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία αποκτά όλο και περισσότερους υπέρμαχους, αλλά σε ελάχιστες χώρες θεωρείται νόμιμη.
Όταν ο αυτόχειρας προχωράει στην απονενοημένη (τι όμορφη λέξη!) πράξη από συναισθηματικούς λόγους τότε η αυτοκτονία είναι πάντα καταδικαστέα. Δεν έχει σημασία αν ο αυτόχειρας είναι ο Καρυωτάκης ή ένας επιχειρηματίας που φαλίρισε ή ένας μαθητής που πήρε άσχημους βαθμούς.
Οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι πάντα θεωρούν ένα αυτοκτονικό άτομο ως προβληματικό άτομο και η χριστιανική θρησκεία την καταδικάζει ως μια από τις μεγαλύτερες αμαρτίες. Η κοινωνία την ξορκίζει από πάνω της ποντάροντας σε αυτή ακριβώς τη ψυχολογική διαταραχή των αυτοκτονούντων.
~~
Και όλοι ξέρουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών στην Ευρώπη έχει η Σουηδία, μια χώρα όπου οι πολίτες ευημερούν!!!
Αυτός είναι ένας από τους μεγαλύτερους δυτικούς μύθους: Τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών στις ευημερούσες κοινωνίες. Αν κάνουμε τον κόπο να κοιτάξουμε το χάρτη αυτοκτονιών θα δούμε ότι η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική.
Τα μεγαλύτερα ποσοστά, με περισσότερα από 40 άτομα ανά 100.000 κατοίκους, τα έχουν η Ινδία και η Κίνα. Δυο κράτη στα οποία οι πολίτες διόλου δεν ευημερούν. (Και αν υπολογίσεις πόσοι αυτόχειρες αντιστοιχούν στα πολλοστά εκατομμύρια των συγκεκριμένων χωρών θα μείνεις άναυδος).
Στην Ευρώπη προηγούνται οι χώρες του πρώην Σοβιετικού μπλογκ. Όπου οι άνθρωποι, ειδικά μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού και την άφιξη του ΔΝΤ και της Μαφίας, ζουν σε τόσο άθλιες συνθήκες που μερικές φορές ο θάνατος μπορεί να είναι λύτρωση.
Για την Αφρική δεν υπάρχουν στοιχεία. Άλλωστε εκεί οι άνθρωποι δεν προλαβαίνουν να ζήσουν αρκετά για να αυτοκτονήσουν.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών τα έχει η Ελλάδα! Τα είχε μάλλον… Γιατί η τελευταία έρευνα έγινε το 2004, όταν οι Έλληνες ζούσαν στη μανία των Ολυμπιακών αγώνων, της Γιουροβίζιον και του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου. Όταν ακόμα η φούσκα του νεοφιλελευθερισμού δεν είχε εκραγεί.
Τώρα πια, που η κατάθλιψη έγινε η εθνική μας διαταραχή, κάτι σαν φασολάδα -αλλά χωρίς αέρια, μάλλον μπορούμε να διεκδικήσουμε το παγκόσμιο κύπελλο αυτοκτονίας.
Παρεμπιμπτόντως, στην τελευταία καταγραφή αυτοκτονιών στην Τζαμάικα, το 1990, φαίνεται να έχει αυτοκτονήσει μόνο ένας άνθρωπος. Αλλά δε θα κάνω το αστείο σχόλιο που μου ήρθε στο νου, γιατί τίποτα δεν είναι πιο ανόητο από την προκατάληψη.
~~
Οι άνθρωποι αυτοκτονούν -τις περισσότερες φορές- όταν είναι δυστυχισμένοι. Και η δυστυχία είναι πιο συχνή στις χώρες όπου οι άνθρωποι πεινάνε, είναι φτωχοί, άνεργοι και ανελεύθεροι, παρά σε εκείνες όπου το μόνο πρόβλημα είναι η έλλειψη ηλιακού φωτός και ζέστης.
Όμως είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση -από τη θυμική αυτοκτονία, την αυτοκτονία απόγνωσης ή τιμής- η αυτοκτονία διαμαρτυρίας. Η σύγχρονη Ιστορία έχει αρκετά παραδείγματα αγωνιστών που διάλεξαν αυτή τη μορφή αντίδρασης.
Το βουδιστή μοναχό Τικ Κουανκ Ντουκ, το 1963 στη Σαϊγκόν. Που έκατσε στη στάση του λωτού, αυτοπυρπολήθηκε και έγινε παρανάλωμα του φωτός και των φωτογραφιών, χωρίς καν να κουνηθεί. Πέρασε στη νιρβάνα μέσα από τα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου τύπου, την αντίδραση του Κένεντι μόλις έμαθε για το απονενοημένο διάβημα («Ω, Χριστέ μου», είπε ο πρώτος άντρας των ΗΠΑ, λίγο πριν δολοφονηθεί κι αυτός) και την κατάρρευση του καθεστώτος του Ντίεμ στο νότιο Βιετνάμ.
Τον Τσέχο -μόλις είκοσι ενός ετών- Γιάν Πάλατς που το 1969 αυτοκτόνησε στην κεντρική πλατεία της Πράγας, για να διαμαρτυρηθεί για τη Σοβιετική εισβολή.
Τον Κώστα Γεωργάκη, τον ανθρώπινο πυρσό, που έδωσε από τη Γένοβα, την απάντηση των φοιτητών στην ελληνική δικτατορία, το 1970.
Τον 26χρονο Τυνήσιο Μοχάμεντ Μπουαζίζ, το 2010, τον πτυχιούχο που πουλούσε φρούτα για να επιβιώσει και προέβη στην απεγνωσμένη πράξη όταν οι αστυνομικοί του κατάσχεσαν την πραμάτεια του.
Τον καιόμενο δρομέα που έτρεξε στο Νέο Δελχί για να διαμαρτυρηθεί ενάντια στον Κινεζικό ολοκληρωτισμό και την προσάρτηση του Θιβέτ.
Και τον Δημήτρη Χριστούλα, τον 77χρονο που απέδειξε απονενοημένα ότι η επαναστατικότητα δεν είναι θέμα ηλικίας.
Κανείς ψυχολόγος δεν μπορεί να διαγνώσει συναισθηματική διαταραχή σε αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί αν αυτοί είναι διαταραγμένοι τότε ήταν και ο Λεωνίδας, που ήξερε ότι θα πεθάνει και ότι οι «Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε». Αλλά έμεινε, ένας άλλος αυτόχειρας. Και είναι λάθος να χαρακτηρίζουμε «δολοφονία» την αυτοκτονία αυτών. Γιατί τη δολοφονία σου δεν την επιλέγεις. Μόνο την αυτοκτονία σου επιλέγεις. Επιλέγεις τη ζωή που θέλεις να ζήσεις ή να απολέσεις. Επιλέγεις το θάνατο σου ως ύψιστη μορφή διαμαρτυρίας -και τέχνης.
~~
Ο τίτλος αυτού του κειμένου είναι παραλλαγή ενός τίτλου βιβλίου του Ντε Κουίνσι: «Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών».
Αλλά πιστεύω ότι η δολοφονία, ακόμα και ενός τυράννου, είναι μικρότερης ηθικής σημασίας από την αυτοκτονία διαμαρτυρίας. Γιατί σε αυτήν την περίπτωση θέτεις τέλος στην ίδια σου την ύπαρξη, γνωρίζοντας ότι δε θα ξαναδείς το φεγγάρι, δε θα ξαναδείς άλλη άνοιξη, δε θα ξαναδείς τα παιδιά σου, και μπορεί αυτό που κάνεις να είναι μάταιο. Θυσιάζεις ό,τι πολυτιμότερο, τη ζωή σου, για κάτι αβέβαιο, για κάτι που δε θα σε αφορά πια –μετά το τέλος σου.
~~
Και τελειώνοντας θα παραθέσω ένα ποίημα του Τάκη Σινόπουλου, που διαβάζαμε στα σχολικά βιβλία της δευτέρας λυκείου και αναρωτιόμασταν: «Ποιος είναι ο καιόμενος;»
«Ο καιόμενος» (από τη συλλογή Μεταίχμιο Β, 1949-1955)
«Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας από το πλήθος. Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν στ’ αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.
Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου. Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.
Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος; Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;
Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι. Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.
Όμως εκείνος καιγόταν μοναχός. Καταμόναχος. Κι όσο αφανιζόταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.
Γινόταν ήλιος.
Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο ποιητής μοιράζεται στα δύο.»
Ο ποιητής μοιράζεται στα δύο. Ή μέσα στη φωτιά ή χειροκροτεί. Τι εξαίσιο τέλος για ένα ποίημα –και για μια αυτοκτονία!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~