Ο ΙΓΚΟΡ ΣΤΙΚΣ γεννήθηκε το 1977 στο Σαράγεβο. Το λογοτεχνικό και ακαδημαϊκό του έγο, όπως επίσης τα ποιήματα και τα δοκίμιά του είναι δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά και έντυπα στην πρώην Γιουγκοσλαβία και άλλες χώρες. Το μυθιστόρημά του “A Castle in Romagna” κέρδισε το βραβείο “Slavic” για το καλύτερο βιβλίο του 2000. Το δεύτερο μυθιστόρημά του με τίτλο Elijah’s Chair (2006) απέσπασε τα βραβεία “Gjalski” και “Kiklop” ως το Καλύτερο Μυθιστόρημα της Χρονιάς στην Κροατία, ενώ έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Το θεατρικό έργο, που είναι βασισμένο σε αυτό το βιβλίο κέρδισε το βραβείο “Grand Prix” του Διεθνούς Θεατρικού Φεστιβάλ του Βελιγραδίου, το 2011. Επίσης, το 2008 δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο “History of a Flood”. Το 2010 δημοσιεύτηκε το πολιτικό δοκίμιο “The Right to Rebellion – An Introduction to the Anatomy of Civic Resistance”, στο οποίο συνεργάστηκε με τον Σρέτσκο Χόρβατ και επιμελήθηκε την συλλογή “Welcome to the Desert of Post-Communism: Radical Politics after Yugoslavia” (θα δημοσιευτεί μέσα στο 2014). Επιπλέον, μαζί με το Τζο Σο, επιμελήθηκε τις εκδόσεις “Citizenship after Yugoslavia” (2012) και Citizenship Rights (2013). Ο Ίγκορ Στικς είναι senior research fellow στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και ήταν ένας από τους διοργανωτές του Subversive Festival που γινόταν κάθε χρόνο στο Ζάγκρεμπ, το οποίο ήταν για πολλά χρόνια σημείο αναφοράς για τους Ευρωπαίους ακτιβιστές.
Μιλώντας στο nostimonimar.gr, σε συνάντησή μας στο Εδιμβούργο της Σκωτίας, ο Ίγκορ Στικς αγγίζει φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα κάνοντας ειδική αναφορά στην Ελλάδα.
Στο σημερινό πλαίσιο της ραγδαίας ανόδου των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη, πιστεύετε θα ήταν αποτελεσματικό να επιλεγούν νομικές λύσεις απαγόρευσής τους;
Η απάντηση εξαρτάται από το που θέτουμε τα όρια. Η μεγαλύτερη επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι ότι κατάφεραν επιβάλλουν την ατζέντα τους στην κεντροδεξιά. Το γεγονός αυτό είναι φανερό και στην Βρετανία, όπου ακόμα και οι Εργατικοί αρχίζουν να υιοθετούν την αντί-μεταναστευτική ρητορική. Άρα, που μπαίνει ακριβώς το όριο όσον αφορά τις δράσεις που είναι απαράδεκτες; Ξεκάθαρα, η χρήση βίας είναι αντίθετη στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να δέρνει ανθρώπους στο δρόμο.
Στο πολιτικό επίπεδο τώρα, τι επιπτώσεις θα είχε μια απαγόρευση τέτοιων δραστηριοτήτων; Η Ελλάδα είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτής της κατάστασης. Ποια θα είναι τα αποτελέσματα μιας πιθανής απαγόρευσης της ΧΑ, ενώ την ίδια στιγμή είναι αποδεκτή σε ένα κομμάτι του κόσμου; Σε όλα τα Βαλκάνια έχουμε ανάλογες καταστάσεις, με την εμφάνιση νέο-φασιστικών , νέο-ναζιστικών συμπεριφορών. Δυστυχώς, πιστεύω ότι αυτές οι εξελίξεις θα αποτελέσουν από τις σημαντικότερες προκλήσεις που οι προοδευτικές δυνάμεις θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στο μέλλον.
Γινόμαστε μάρτυρες ενός σταδιακού εκφασισμού των κοινωνιών μας, κάτι που φάνταζε απίστευτο πέντε χρόνια πριν. Αν δεν κινητοποιηθούμε στην βάση ενός κοινού αντιφασιστικού παρονομαστή, ακόμα και με δυνάμεις, με τις οποίες μπορεί να μην συμφωνούμε απόλυτα σε επιμέρους ζητήματα όπως η οικονομία, τότε πιστεύω ότι θα ηττηθούμε. Ο συνδυασμός ενός κρατικού μηχανισμού με φασιστικές τάσεις, είναι πιθανό να μας φέρει πιο κοντά σε νέου τύπου δικτατορίες, οι οποίες θα είναι μεν διαφορετικές από αυτές του παρελθόντος, αλλά το ίδιο αποτελεσματικές.
Μια τελευταία ερώτηση για φαινόμενο του εθνικισμού: Πιστεύετε ότι οι εθνικισμοί που είναι ισχυροί ακόμα σε κάποιες περιοχές των Βαλκανίων, μπορούν να αποτελέσουν εμπόδιο στην ενσωμάτωση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών;
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Την δεκαετία του ‘90 πολλοί Γιουγκοσλάβοι μετανάστευαν στην Ευρώπη ως πρόσφυγες, αιτούμενοι άσυλο. Έχουμε δηλαδή προσωπική συλλογική εμπειρία. Σήμερα, στις ίδιες χώρες οι άνθρωποι διαμαρτύρονται για τα κέντρα κράτησης και φοβούνται τους ξένους. Πόσο ειρωνικό και τρελό είναι αυτό!
Εγώ, ο ίδιος ήμουνα πρόσφυγας από το Σαράγεβο και έχω βιώσει αυτή την μοίρα. Όμως πολλοί άνθρωποι σήμερα δεν συμμερίζονται τον πόνο κάποιων που έρχονται από την Συρία ή την Αφρική. Εκεί όπου οι εθνικισμοί είναι ισχυροί ως κοσμοθεωρίες, γίνεται αποδεκτό από την πλειοψηφία μιας κοινωνίας ότι η κανονική κοινωνική και πολιτική ζωή είναι δυνατή μόνο σε μια κοινωνία, όπου όλοι είναι ίδιοι, με ίδια εθνική ταυτότητα και γλώσσα.
Απ’ την άλλη μεριά, δεν νομίζω ότι οι Βαλκανικοί λαοί μπορούν να ζήσουν δίχως τους ξένους. Τα Βαλκάνια, στην πλειονότητά τους είναι ‘άδεια’. Οι άνθρωποι μεταναστεύουν. Τα χωριά εξαφανίζονται, και μαζί τους και μικρές πόλεις. Έτσι, η ελπίδα μας είναι να συνεχίσουν αυτοί οι άνθρωποι να έρχονται, άσχετα από το που θέλουν να πάνε. Το ίδιο ισχύει και για την Σκωτία. Δυστυχώς, πάντα λέω, ότι οι περισσότεροι οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο δεν θέλουν να παραμείνουν στην Ελλάδα ή την Κροατία.
Σκοπός τους είναι να πάνε στην Βρετανία ή την Ολλανδία για παράδειγμα. Πρέπει βασικά να δούμε, πώς μπορούμε σ’ αυτήν την περιοχή (σ.σ Βαλκάνια), στην οποία αλληλεπιδρούμε, να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο μέλλον, βασισμένο στην αλληλεγγύη, και τη αμοιβαία συνεργασία. Εάν αυτό δεν συμβεί, τότε δεν βλέπω πολύ μέλλον για τα Βαλκάνια. Δυστυχώς, αυτό βιώνουμε ως τώρα είναι ένας συνεχής κατακερματισμός, είτε εδαφικός είτε κοινωνικός.
Και το γεγονός αυτό παίζει τόσο καλά με τις παγκόσμιες τάσεις του καπιταλισμού. Έχοντας πολύ αδύναμα κράτη με αδύναμες οικονομίες είναι πιο εύκολο κάποιος να αξιοποιήσει ό, τι υπάρχει εκεί για εκμετάλλευση.
Είναι πολύ πιθανό ο ΣΥΡΙΖΑ, το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα, να σχηματίζει κυβέρνηση μετά της επόμενες βουλευτικές εκλογές. Πιστεύετε ότι αυτή η εξέλιξη θα αποτελέσει ντόμινο και για άλλα τέτοια παραδείγματα στην Ευρώπη; Πιστεύετε ότι μια πραγματικά δημοκρατική πολιτική και ένα οικονομικό πρόγραμμα βασισμένο στις αναδιανομή του πλούτου προς τα κάτω, μπορεί να είναι εφικτό σ’ αυτό το πολυσύνθετο και βαθιά νεοφιλελεύθερο status quo ;
Ανεξάρτητα από την συζήτηση που διεξάγεται στο εσωτερικό της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην αριστερή πλευρά, αν ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίσει τις εκλογές, δηλαδή, αν χρησιμοποιήσει τον θεσμικό δρόμο για την εξουσία, θα είναι μια σημαντική νίκη για την ευρωπαϊκή Αριστερά. Θα δείξει επίσης ότι υπάρχει μια εναλλακτική λύση μέσα στο ισχύον καθεστώς λιτότητας που κυριαρχεί στην Ευρώπη. Δεν είμαι σίγουρος για το φαινόμενο του ντόμινο που περιγράψατε, διότι το περιβάλλον στην Ευρώπη είναι διαφορετικό, και ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να είναι το μόνο αριστερό πολιτικό κόμμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τέτοια ισχυρή λαϊκή υποστήριξη.
Ωστόσο, μια κυβέρνηση που έχει, ίσως όχι ένα επαναστατικό πρόγραμμα, αλλά μάλλον ένα πρόγραμμα για την αποκατάσταση της ζημιάς που έχει προκληθεί στην κοινωνία, και την ανόρθωση της εγχώριας οικονομίας είναι ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση μιας ενδεχόμενης επαναστατικής κοινωνικής και πολιτικής αλλαγές στο μέλλον. Έτσι, θα ήμουν ευτυχής να δω, αρχικά να γίνεται το πρώτο βήμα αυτό και στη συνέχεια να σκεφτούμε πως θα κάνουμε το επόμενο.
Προφανώς, ένα βασικό σημείο είναι τι θα κάνουμε με το χρέος και η Ελλάδα πρέπει να δείξει έναν τρόπο πώς περιφερειακές χώρες θα μπορούσαν να βγουν από την παγίδα του χρέους. Αυτό μπορεί να γίνει με την άρνησή της να πληρώσει το παράνομο χρέος, ή να απαιτήσει ένα κούρεμα για το συσσωρευμένο χρέος από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Αυτό είναι ένα σημαντικό και θαρραλέο βήμα που πρέπει να γίνει. Η Ελλάδα δεν μπορεί να το κάνει μόνη της.
Χρειαζόμαστε ευρύτερες ευρωπαϊκές συμμαχίες. Όμως υπάρχουν και κίνδυνοι στην πιθανότητα ο ΣΥΡΙΖΑ να βγει κυβέρνηση στο πλαίσιο του εχθρικού κλίματος, από τις Βρυξέλλες και του βαθέως κράτος στην Ελλάδα. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα κερδίσει μόνο αν τα λαϊκά κινήματα συνεχίσουν να στηρίζουν το πρόγραμμά του και αν ο ΣΥΡΙΖΑ συνεχίσει να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των λαϊκών κινημάτων. Αυτή είναι η μόνη φόρμουλα, νομίζω, που θα μπορούσε να είναι επιτυχής στη σημερινή κατάσταση.
Στην Ελλάδα, υπάρχει μια έντονη συζήτηση σχετικά με τη θεωρία των δύο άκρων. Οι συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις και η πλειοψηφία του Τύπου προσπαθεί να συνδέσει τον ΣΥΡΙΖΑ και τα αριστερά κινήματα με την τρομοκρατία. Πιστεύετε ότι αυτή η προπαγάνδα θα επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών;
Ουσιαστικά, αυτό που περιγράφετε είναι ένα πολύ παλιό κόλπο. Οι Συντηρητικές δυνάμεις που είναι τόσο στενά συνδεδεμένες με την ακροδεξιά είναι έτοιμες να επιβάλλουν μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην κοινωνία για την προστασία του νόμου και της τάξης. Γι ‘αυτό, δεν χρειάζονται μόνο την Χρυσή Αυγή, αλλά πρέπει επίσης να εφεύρουν έναν εχθρό στα αριστερά, για να δείξει ότι αν δεν παρέμβει, θα υπάρξει ένας νέος εμφύλιος πόλεμος.
Ταυτόχρονα, εδώ και χρόνια, έχουν υποστηρίξει την δεξιά τρομοκρατία και επινοούν μια τεράστια αριστερή απειλή αναφέροντας παραδείγματα περιστατικών που γίνονται από μικρές ομάδες, ή όπως είχαμε στην Ιταλία, περιστατικών που γίνονται στο όνομα της αριστεράς, αλλά στην πραγματικότητα εμπλέκονται μυστικές υπηρεσίες που είναι συγγενείς με την δεξιά. Άρα το έχουμε δει και στο παρελθόν.
Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι, που θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό της βίας, οι οποίοι δρουν συνήθως σε πολύ μικρές ομάδες και χωρίς λαϊκή υποστήριξη. Αυτό, κατά το παρελθόν, δεν αποδείχθηκε μια καλή πολιτική στρατηγική. Οι μικρές αυτές ομάδες δεν πρέπει να οικειοποιούνται την φωνή ολόκληρης της Αριστεράς, άσχετα από το πρόγραμμά τους. Ευτυχώς δεν είμαστε σε τέτοια κατάσταση ακόμα. Ο μηχανισμός προπαγάνδας θέλει να τρομάξει την μεσαία τάξη, ώστε να μην ψηφίσει τον ΣΥΡΙΖΑ.
Δεν προσπαθούν να προσφέρουν μία λύση σ’ αυτή την οικονομική καταστροφή που συντελείται, αλλά τον φόβο ότι αν ο κόσμος στραφεί προς ριζοσπαστικές αλλαγές, η κατάσταση μπορεί να γίνει ακόμα χειρότερη. Θα δούμε αν ο κόσμος θα φοβηθεί από τέτοιες τακτικές. Ελπίζω ότι στην περίπτωση της Ελλάδας, η προπαγάνδα αυτή δεν θα λειτουργήσει.
Επιτρέψτε μας να τελειώσουμε με μια προσωπική ερώτηση. Εκτός από το αναγνωρισμένο ακαδημαϊκό έργο σας, είστε και συγγραφέας δύο μυθιστορημάτων. Και τα δύο βιβλία είχαν μεγάλη επιτυχία και κέρδισαν τα πρώτα βραβεία λογοτεχνίας στην Κροατία, και έχουν ευρέως μεταφραστεί στο εξωτερικό. Να περιμένουμε κάτι νέο από σας;
Θα προτιμούσα να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, λέγοντας κάποια πράγματα γι’ αυτά τα μυθιστορήματα, επειδή οι άνθρωποι στην Ελλάδα ίσως να μην γνωρίζουν. Θα ήθελα μιλήσω για τη λογοτεχνία και τη σχέση μου με τη λογοτεχνία, αντί να υποσχεθώ κάτι. (γιατί δεν είναι να εμπιστεύεστε τους συγγραφείς). Η λογοτεχνία, για μένα είναι κάτι που εμπεριέχει μια ισχυρή παραγωγή γνώσης στην προσπάθεια να «ανακαλύψουμε» και να κατανοήσουμε τον κόσμο. Μπορούμε να βιώσουμε τον κόσμο μέσω της λογοτεχνίας. Έχει ισχυρή επιρροή στην κατανόηση, του εαυτού μας και των άλλων γύρω μας.
Προσωπικά, όταν έχω κάτι να πω, πρέπει συνεχώς να απαντάω στην ερώτηση: με ποιο τρόπο μπορώ να εκφράσω, αυτά που θέλω να πω. Έτσι, όταν θέλω να ξέρω τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μου, τότε η ακαδημαϊκή-επιστημονική δουλειά ίσως να είναι η καλύτερη επιλογή, γιατί αποφασίζεις να χτίσεις τα επιχειρήματά σου κατά τον πλέον ορθολογικό τρόπο, ο οποίος βασίζεται σε μια αυστηρή έρευνα.
Όταν θέλεις να επηρεάσεις και ενδεχομένως να αλλάξεις τα πράγματα τότε θα επιλέγεις περισσότερο τον ρόλο του ακτιβιστή. Ωστόσο, αν θέλεις να καταλάβεις πώς οι άνθρωποι βιώνουν την πραγματικότητα, πώς ζουν στην καθημερινότητά τους, ή αυτό που επηρεάζει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, τότε υπάρχει μόνο ένας τρόπος και αυτός είναι το μυθιστόρημα.
Από την άποψη αυτή, το γεγονός ότι προσπαθώ να συνδυάσω αυτές τις τρεις δραστηριότητες, δηλαδή τον κοινωνικό και πολιτικό ακτιβισμό, την ακαδημαϊκή έρευνα και τη λογοτεχνική δημιουργία, πιστεύω με βοηθά να ολοκληρώσω το γενικότερο πνευματικό μου έργο. Το βλέπω σαν μία και ενιαία πνευματική εργασία που έχει απλώς διαφορετικές εκφράσεις.