Από τις 10.000 ειδήσεις που μπορεί να διαβάσατε τους τελευταίους 12 μήνες, υπάρχει τουλάχιστον μία που να σας βοήθησε να πάρετε μια απόφαση για ένα σημαντικό θέμα στην ζωή σας, ρωτάει ο Rolf Dobelli. Φωτογραφία: Guardian/Graphic.
Ένα αιρετικό άρθρο για την σημασία της καθημερινής κατανάλωσης ειδήσεων που μας κατακλύζουν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Οι ειδήσεις κάνουν κακό στην υγεία σας. Οδηγούν σε φόβο και επιθετικότητα, και εμποδίζουν τη δημιουργικότητά και την ικανότητα σας να σκέφτεστε βαθιά. Η λύση; Σταματήστε εντελώς να τις καταναλώνετε.
Aπό τον Rolf Dobelli
Μετάφραση-Απόδοση: Σοφία Σπανού
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι τυχεροί από εμάς έχουμε γνωρίσει τους κινδύνους του να ζεις με μια υπεραφθονία τροφίμων (παχυσαρκία, διαβήτης) και έχουμε αρχίσει να αλλάζουμε τη διατροφή μας. Αλλά οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουν ακόμα καταλάβει ότι οι ειδήσεις είναι για το μυαλό ότι είναι η ζάχαρη για το σώμα. Οι ειδήσεις είναι ‘εύπεπτες’. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας ταΐζουν μικρές μπουκιές από ασήμαντα θέματα, ‘μεζεδάκια’ που δεν αφορούν πραγματικά τις ζωές μας και δεν απαιτούν ιδιαίτερη σκέψη. Αυτός είναι ο λόγος που δεν βιώνουμε σχεδόν κανένα κορεσμό. Σε αντίθεση με την ανάγνωση βιβλίων και μεγάλων άρθρων (που απαιτούν σκέψη), μπορούμε να καταπιούμε απεριόριστες ποσότητες σύντομων δελτίων ειδήσεων, τα οποία είναι σαν φωτεινές χρωματιστές καραμελίτσες για το μυαλό μας. Σήμερα, βρισκόμαστε όσον αφορά την πληροφόρηση στο ίδιο σημείο που βρισκόμασταν πριν από 20 χρόνια με τις τροφές μας. Αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε πόσο τοξικές μπορούν να είναι οι ειδήσεις.
Οι ειδήσεις παραπλανούν. Πάρτε το ακόλουθο συμβάν (δανεισμένο από τον Nassim Taleb). Ένα αυτοκίνητο περνάει πάνω από μια γέφυρα, και η γέφυρα καταρρέει. Σε τι επικεντρώνονται τα μέσα ενημέρωσης; Στο αυτοκίνητο. Και συγκεκριμένα στο άτομο που επέβαινε στο αυτοκίνητο. Από πού ερχόταν. Που σχεδίαζε να πάει. Πώς βίωσε την κατάρρευση της γέφυρας (εάν επέζησε). Όλα αυτά όμως είναι άσχετα. Τι είναι σχετικό; Η δομική σταθερότητα της γέφυρας. Αυτός είναι ο βασικός κίνδυνος που παραμόνευε, και μπορεί κάλλιστα να παραμονεύει και σε άλλες γέφυρες. Αλλά το αυτοκίνητο ‘πουλάει’ περισσότερο, είναι δραματικό, αφορά έναν άνθρωπο (κάτι μη-αφηρημένο δηλαδή όπως η σταθερότητα της γέφυρας), και είναι μια είδηση που είναι φτηνή στην παραγωγή της. Τα νέα λοιπόν, μας κάνουν να έχουμε έναν εντελώς λάθος ‘χάρτη κινδύνου’ στα κεφάλια μας. Έτσι, η τρομοκρατία είναι υπερτιμημένη. Το χρόνιο στρες είναι υποτιμημένο. Η κατάρρευση της Lehman Brothers είναι υπερτιμημένη. Η δημοσιονομική ανευθυνότητα είναι υποτιμημένη. Οι αστροναύτες είναι υπερτιμημένοι. Οι νοσηλευτές υποτιμημένοι.
Δεν είμαστε αρκετά συγκροτημένοι για να εκτεθούμε στον τύπο. Όταν δείτε ένα αεροπορικό ατύχημα στην τηλεόραση θα αλλάξει η στάση σας απέναντι σε αυτόν τον κίνδυνο, ανεξάρτητα από την πραγματική πιθανότητα να σας συμβεί. Αν νομίζετε ότι μπορείτε να το αντισταθμίσετε με τη δύναμη της δικής σας εσωτερικής δύναμης και λογικής, κάνετε λάθος. Ακόμα και οι τραπεζίτες και οι οικονομολόγοι – οι οποίοι έχουν ισχυρά κίνητρα να εξιλεωθούν για καταστροφές που έχουν προκαλέσει ειδήσεις που αυτοί έχουν διαδώσει – έχουν δείξει ότι δεν μπορούν. Η μόνη λύση: σταματήστε εντελώς την κατανάλωση ειδήσεων.
Οι περισσότερες από τις ειδήσεις δεν σας αφορούν. Από τις περίπου 10.000 ειδήσεις που έχετε διαβάσει τους τελευταίους 12 μήνες, ονομάστε μία – επειδή την ‘καταναλώσατε’ – που σας έκανε να πάρετε μια καλύτερη απόφαση για ένα σοβαρό θέμα που επηρεάζει τη ζωή σας, την καριέρα σας ή την επιχείρησή σας. Το θέμα είναι ότι: η κατανάλωση των ειδήσεων δεν έχει σχέση με εσάς. Οι περισσότεροι άνθρωποι όμως δυσκολεύονται πολύ να αναγνωρίσουν τι είναι σχετικό. Είναι πολύ πιο εύκολο να αναγνωρίσουν ότι είναι νέο. Η μάχη ανάμεσα στο σχετικό και στο νέο είναι αυτή που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Οι μεγάλοι οργανισμοί μέσων μαζικής ενημέρωσης σας θέλουν να πιστεύετε ότι οι ειδήσεις σας προσφέρουν κάποιο είδος ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος απέναντι σε αυτούς που δεν ενημερώνονται. Πολλοί το πιστεύουν. Έτσι γινόμαστε ανήσυχοι όταν είμαστε αποκομμένοι από την ροή των ειδήσεων. Στην πραγματικότητα, η κατανάλωση ειδήσεων αποτελεί ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Όσο λιγότερες ειδήσεις καταναλώνετε, τόσο μεγαλύτερο είναι το πλεονέκτημα που έχετε.
Οι ειδήσεις δεν έχουν καμία επεξηγηματική δύναμη. Τα νέα είναι απλά φυσαλίδες που σκάνε στην επιφάνεια ενός βαθύτερου κόσμου. Τα γεγονότα που ακούτε και συλλέγετε καθημερινά σας βοηθάνε να κατανοήσετε καλύτερα τον κόσμο; Δυστυχώς, όχι. Η σχέση είναι ανεστραμμένη. Οι πραγματικά σημαντικές ιστορίες δεν φτάνουν ως τις ειδήσεις των οχτώ: αφορούν αργά, ισχυρά κινήματα που αναπτύσσονται κάτω από το ραντάρ των δημοσιογράφων, αλλά έχουν την ικανότητα να μετασχηματίζουν και να μεταμορφώνουν. Όσο πιο πολλές «αληθοφανείς ειδήσεις» καταναλώνεις, τόσο λιγότερο από τη μεγάλη εικόνα καταλαβαίνεις. Εάν το να κατέχεις περισσότερες πληροφορίες οδηγούσε και σε μεγαλύτερη οικονομική επιτυχία, θα περιμέναμε οι δημοσιογράφοι να είναι στην κορυφή της οικονομικής πυραμίδας. Αλλά κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει.
Οι ειδήσεις είναι τοξικές για το σώμα σας. Διεγείρουν συνεχώς το λεμφικό σας σύστημα. Έκτακτα γεγονότα παρουσιασμένα με μια ισχυρή δόση μελοδραματισμού απελευθερώνουν καταρράκτες γλυκοκορτικοστεροειδών (κορτιζόλη) στον οργανισμό σας. Αυτό απορυθμίζει το ανοσοποιητικό σας σύστημα και αναστέλλει την απελευθέρωση των αυξητικών ορμονών. Με άλλα λόγια, το σώμα σας βρίσκεται σε κατάσταση χρόνιου στρες. Υψηλά επίπεδα γλυκοκορτικοστεροειδών προκαλούν διαταραχή της πέψης, μειωμένη ανάπτυξη (κυττάρων, μαλλιών, οστών), νευρικότητα και ευαισθησία σε λοιμώξεις. Οι άλλες πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν φόβο, επιθετικότητα, μειωμένη όραση και αναισθητοποίηση.
Οι ειδήσεις αυξάνουν τα γνωστικά λάθη. Όπως δηλ. λέει ο Warren Buffett: «Αυτό που κάνει με μεγάλη επιτυχία ο άνθρωπος είναι να ερμηνεύει όλη την καινούρια πληροφορία που δέχεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα συμπεράσματα που έχει ήδη βγάλει να παραμένουν άθικτα». Τα νέα επιτείνουν αυτό του το ελάττωμα. Γινόμαστε επιρρεπείς στην υπερβολική μας αυτοπεποίθηση, παίρνουμε ηλίθια ρίσκα και δεν εκτιμάμε σωστά τις ευκαιρίες που μας εμφανίζονται. Επιδεινώνουν επίσης άλλο ένα γνωστικό σφάλμα: την διαστρέβλωση της ιστορίας. Οι εγκέφαλοί μας διψάνε για ιστορίες που «βγάζουν νόημα» – ακόμη και αν δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Όποιος δημοσιογράφος γράφει, «Η αγορά κινήθηκε λόγω του X παράγοντα» ή «η εταιρεία χρεοκόπησε λόγω της Ψ αιτίας» είναι ηλίθιος. Έχω βαρεθεί αυτόν το φθηνό και υπεραπλουστευμένο τρόπο που “εξηγούν” τον κόσμο.
Τα νέα εμποδίζουν την σκέψη. Η σκέψη απαιτεί αυτοσυγκέντρωση. Η αυτοσυγκέντρωση απαιτεί χρόνο χωρίς διακοπή. Ο τρόπος που είναι γραμμένες οι ειδήσεις είναι τέτοιος ώστε να διακόπτουν αυτή την αυτοσυγκέντρωση. Είναι σαν ιοί που κλέβουν την προσοχή σας για δικό τους όφελος. Οι ειδήσεις μας κάνουν ρηχούς στοχαστές. Αλλά υπάρχει και κάτι χειρότερο. Οι ειδήσεις επηρεάζουν σοβαρά τη μνήμη. Υπάρχουν δύο τύποι μνήμης. Η μακροπρόθεσμη που η χωρητικότητά της πλησιάζει σχεδόν το άπειρο, και η βραχεία μνήμη η οποία περιορίζεται σε έναν συγκεκριμένο αριθμό δεδομένων που τις περισσότερες φορές ξεχνιόνται γρήγορα. Η διαδρομή από τη βραχυπρόθεσμη στη μακροπρόθεσμη μνήμη είναι μία στενή δίοδος στον εγκέφαλο, αλλά ότι θέλετε να καταλάβετε πρέπει να περάσει μέσα από αυτό. Εάν αυτή η δίοδος διακοπεί, τίποτα δεν μπαίνει μέσα. Επειδή οι ειδήσεις διαταράσσουν τη συγκέντρωση, αποδυναμώνουν και την κατανόηση. Οι ειδήσεις που διαβάζουμε on-line έχουν έναν ακόμα χειρότερο αντίκτυπο. Σε μια μελέτη του 2001 δύο επιστήμονες στον Καναδά έδειξαν ότι κατανοούμε λιγότερο ένα κείμενο καθώς ο αριθμός των υπερσυνδέσεων (hyperlinks) που αυτό περιέχει αυξάνεται. Γιατί; Επειδή κάθε φορά που εμφανίζεται ένας σύνδεσμος, ο εγκέφαλός σας έχει να κάνει τουλάχιστον την επιλογή να μην κάνει κλικ, κάτι που από μόνο του σας αποσπά την προσοχή. Οι ειδήσεις δηλαδή είναι ένα σύστημα ειδικά κατασκευασμένο για να σας αποσπά.
Οι ειδήσεις λειτουργούν όπως ένα ναρκωτικό. Καθώς αυτές εξελίσσονται, θέλουμε να γνωρίζουμε πώς θα συνεχίσουν. Γεμίζοντας με εκατοντάδες άσχετες ιστορίες το κεφάλι μας, αυτή η λαχτάρα γίνεται όλο και πιο έντονη και είναι δύσκολο να την αγνοήσουμε. Οι επιστήμονες πίστευαν παλιότερα ότι οι στενές συνάψεις που σχηματίζονται ανάμεσα στους 100 δισεκατομμύρια νευρώνες του εγκεφάλου δεν άλλαζαν σε αριθμό μετά την ενηλικίωση μας. Σήμερα ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Τα νευρικά κύτταρα έχουν την δυνατότητα να καταργούν τις παλιές συνάψεις και να σχηματίζουν νέες. Όσο πιο πολλά νέα καταναλώνουμε, τόσο περισσότερο ασκούμε τους νευρώνες που διαθέτουμε για να επεξεργάζονται πολλές πληροφορίες γρήγορα και ταυτόχρονα, ενώ δεν χρησιμοποιούμε εκείνους που διαθέτουμε για την ανάγνωση και κατανόηση σε βάθος και για τη βαθιά σκέψη και στοχασμό. Οι περισσότεροι καταναλωτές ειδήσεων – ακόμη και αν υπήρξαν μανιώδεις αναγνώστες βιβλίων – έχουν χάσει την ικανότητα να διαβάζουν μακροσκελή άρθρα ή βιβλία. Μετά από τέσσερις, πέντε σελίδες κουράζονται, η συγκέντρωσή τους εξαφανίζεται, γίνονται ανήσυχοι. Κι αυτό δεν συμβαίνει επειδή μεγαλώνουν και το πρόγραμμά τους είναι πιο φορτωμένο. Συμβαίνει επειδή η φυσική δομή του εγκεφάλου τους έχει αλλάξει.
Με τις ειδήσεις σπαταλάτε χρόνο. Αν διαβάζετε την εφημερίδα για 15 λεπτά κάθε πρωί, στη συνέχεια, ξανακοιτάξετε για νέες ειδήσεις για 15 λεπτά κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού σας και 15 λεπτά πριν πάτε για ύπνο, και σε αυτά προσθέσετε πέντε λεπτά εδώ και πέντε εκεί όταν είστε στη δουλειά, τότε αν υπολογίσετε το χρόνο που αποσπάται η προσοχή σας και τον χρόνο που χρειάζεστε για να ξανασυγκεντρωθείτε, μπορείτε να υπολογίσετε ότι χάνετε τουλάχιστον μισή ημέρα μέσα σε κάθε εβδομάδα. Η ενημέρωση δεν είναι πλέον ένα σπάνιο αγαθό. Αλλά η προσοχή και η συγκέντρωση είναι. Δεν είστε τόσο απρόσεχτοι με τα χρήματά σας, τη φήμη ή την υγεία σας. Γιατί να είστε με το μυαλό σας;
Οι ειδήσεις μας κάνουν παθητικούς. Οι ιστορίες που παρουσιάζονται στις ειδήσεις αφορούν σε τεράστιο ποσοστό πράγματα που δεν μπορείς να επηρεάσεις. Η καθημερινή επανάληψη τέτοιων ειδήσεων μας κάνει παθητικούς. Μας καταβάλλει μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να υιοθετήσουμε μια κοσμοθεωρία που είναι απαισιόδοξη, απευαισθητοποιημένη, σαρκαστική και μοιρολατρική. Ο επιστημονικός όρος είναι «επίκτητη αίσθηση αδυναμίας» (learned helplessness). Ακούγεται λίγο τραβηγμένο, αλλά δεν θα μου έκανε εντύπωση αν η, ευρύτατη πλέον, κατανάλωση ειδήσεων, συμβάλλει τουλάχιστον εν μέρει στην επίσης ευρέως διαδεδομένη ασθένεια της κατάθλιψης.
Οι ειδήσεις σκοτώνουν τη δημιουργικότητα. Τέλος, τα πράγματα που ήδη γνωρίζουμε περιορίζουν τη δημιουργικότητά μας. Αυτός είναι ένας λόγος που οι μαθηματικοί, οι λογοτέχνες, οι συνθέτες και οι επιχειρηματίες συχνά παράγουν τις πιο δημιουργικές εργασίες και ιδέες τους σε νεαρή ηλικία. Ο εγκέφαλός τους διαθέτει ακόμα μεγάλο ελεύθερο χώρο, γεγονός που τους βοηθάει να καταλήξουν και να κυνηγήσουν νέες ιδέες. Δεν γνωρίζω ούτε ένα πραγματικά δημιουργικό μυαλό που να είναι ‘πρεζόνι’ των ειδήσεων – ούτε συγγραφέα, ούτε συνθέτη, μαθηματικό, γιατρό, επιστήμονα, μουσικό, σχεδιαστή, αρχιτέκτονα ή ζωγράφο. Από την άλλη πλευρά, ξέρω ένα μάτσο μη δημιουργικά μυαλά που καταναλώνουν ειδήσεις όπως τα ναρκωτικά. Αν θέλετε να καταλήξετε σε παλιές λύσεις, να διαβάζετε ειδήσεις. Αν ψάχνετε για νέες, να μην.
Η κοινωνία χρειάζεται τη δημοσιογραφία – αλλά με έναν διαφορετικό τρόπο. Η πραγματική δημοσιογραφία πρέπει να εμπεριέχει έρευνα. Χρειαζόμαστε δημοσιογραφία που να ελέγχει συνεχώς τα θεσμικά μας όργανα και να αποκαλύπτει την αλήθεια. Αλλά οι σημαντικές αποκαλύψεις δεν είναι απαραίτητο να φτάνουν σε εμάς με τη μορφή ειδήσεων. Τα μακροσκελή άρθρα και τα βιβλία που αναλύουν γεγονότα σε βάθος είναι επίσης πολύ καλά.
Ζω χωρίς ειδήσεις εδώ και τέσσερα χρόνια, έτσι μπορώ να βλέπω, να αισθάνομαι και να καταγράφω τα αποτελέσματα αυτής της ελευθερίας από πρώτο χέρι: λιγότερα προβλήματα, λιγότερο άγχος, βαθύτερη σκέψη, περισσότερος χρόνος, περισσότερες ιδέες. Δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο.
Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα από δοκίμιο που δημοσιεύτηκε στο dobelli.com.
Πηγή: https://www.theguardian.com/media/2013/apr/12/news-is-bad-rolf-dobelli