Με τον Θωμά Γιούργα
Πριν λίγες μέρες, χιλιάδες γυναίκες στην Πολωνία, διαδήλωσαν ντυμένες στα μαύρα, ενάντια στη νομοθεσία που σκόπευε να προωθήσει η κυβέρνηση της Πολωνίας, και η οποία θα απαγόρευε ολοκληρωτικά τις εκτρώσεις. Έτσι, επανήλθε στο προσκήνιο ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ηθικά ζητήματα των τελευταίων χρόνων. Μέχρι ποιο σημείο φτάνουν και από πού πηγάζουν οι ηθικοί φραγμοί στο δικαίωμα μιας γυναίκας να θανατώσει το έμβρυο που κυοφορεί;
Με τον όρο «έκτρωση» ή «άμβλωση» εννοούμε την σκόπιμη διακοπή της κύησης και την συνεπαγόμενη θανάτωση του εμβρύου.
Η αντιμετώπιση του ζητήματος της έκτρωσης με μία άσπρο/μαύρο προσέγγιση είναι αφελής, μάλλον επικίνδυνη και σίγουρα μυωπική. Οι περισσότεροι θα συμφωνήσουμε ότι σε περιπτώσεις βιασμού ή κινδύνου της υγείας της μητέρας είναι ηθικά απαράδεκτο να μην δίνεται η επιλογή της έκτρωσης στην εγκυμονούσα γυναίκα. Όμως, και η επιλογή μιας γυναίκας να θανατώσει το έμβρυο λίγο πριν τη γέννα ώστε να μην χάσει μια επαγγελματική προαγωγή φαντάζει ηθικά επιλήψιμη ως και εγκληματική. Επομένως τόσο η απόλυτη απαγόρευση όσο και η απόλυτη ελευθερία στο ζήτημα της έκτρωσης φαίνεται να είναι προβληματικές θέσεις.
Στην μεγάλη εικόνα, από τη μία πλευρά έχουμε την γενική ηθική αρχή της προστασίας και της απαγόρευσης αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής . Και από την άλλη, έχουμε τις εξαιρέσεις αυτής της ηθικής αρχής, όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις αυτοάμυνας. Σε ποια πλευρά εντάσσεται η πράξη της έκτρωσης;
Τα ηθικά ερωτήματα που εγείρονται είναι πολύπλοκα και η φιλοσοφική διερεύνηση τους καθίσταται αναγκαία στην προσπάθεια μας να αντιληφθούμε το βάθος του ζητήματος αλλά και στην επιδίωξη του νομοθέτη να θεμελιώσει στην Ηθική το νομικό πλαίσιο.
Το κεντρικό φιλοσοφικό ερώτημα που μας απασχολεί εδώ είναι το χρονικό σημείο από το οποίο το έμβρυο δεν είναι απλά ένα ανθρώπινο ον, αλλά και ένα ανθρώπινο ‘’πρόσωπο’’ (Personhood) το οποίο έχει ανεξάρτητα και απόλυτα δικαιώματα προστασίας της ζωής του.
Για να κατανοήσουμε ευκολότερα τον διαχωρισμό μεταξύ ανθρώπινου όντος (being) και προσώπου (person) θα χρησιμοποιήσουμε και εμπειρικά δεδομένα. Τα χρωμοσώματα στα κύτταρα του οργανισμού του εμβρύου μας οδηγούν στο να κατατάξουμε βιολογικά το έμβρυο ως ον, στο ανθρώπινο είδος (homo sapiens) από την πρώτη στιγμή της σύλληψης. Θεωρούμε όμως άνθρωπο ως πρόσωπο (person) ένα έμβρυο λίγων ημερών με δικαιώματα ισότιμα ενός μωρού, ενός νέου παιδιού ή ενός ενήλικα;
Η διάκριση μεταξύ «όντος» και «προσώπου» είναι η καίρια φιλοσοφική διάκριση στη βάση της οποίας χτίζονται τα περισσότερα ηθικά επιχειρήματα γύρω από το ζήτημα της έκτρωσης. Σε αντίθεση με την πιο ξεκάθαρη βιολογική κατάταξη στο ανθρώπινο είδος, η απόδοση προσώπου (personhood) σε ένα ανθρώπινο ον είναι πολύ πιο περίπλοκη υπόθεση. Ποιες είναι οι αναγκαίες και ικανές συνθήκες για να πούμε ότι ένα ανθρώπινο ον είναι και ανθρώπινο πρόσωπο; Οι κλασικές υποψηφιότητες είναι η συνείδηση, η αίσθηση του πόνου (σχηματισμός εγκεφάλου), η ικανότητα στοιχειώδους επικοινωνίας και κάποιες πρωταρχικές λειτουργίες σκέψης.
Η υπερσυντηρητική θέση υπέρ της απόλυτης απαγόρευσης της έκτρωσης (pro-life, Καθολική εκκλησία) αποδίδει ανθρώπινο πρόσωπο στο έμβρυο από την στιγμή της σύλληψης κι έτσι θεωρεί κάθε έκτρωση, δολοφονία. Στην αντίπερα όχθη, η ακραία φιλελεύθερη έκφανση του pro-choice ισχυρίζεται ότι το έμβρυο δεν αποκτά ανθρώπινο πρόσωπο (personhood) μέχρι και την γέννα. Επομένως, το έμβρυο ως μη-πρόσωπο δεν έχει τα ίδια δικαιώματα με ένα γεννημένο μωρό, με ένα μικρό παιδί ή με έναν ενήλικα και έτσι η έκτρωση είναι ηθικά αποδεκτή σχεδόν μέχρι το τέλος της κύησης.
Κάπου στην μέση, βρίσκεται η σκέψη, την οποία υποστηρίζει και ο γράφων, ότι δηλαδή φιλόσοφοι και επιστήμονες οφείλουν να ορίσουν ένα σημείο ηθικού διαχωρισμού περίπου στην μέση της εγκυμοσύνης, όπου το έμβρυο αποκτά τις αναγκαίες ιδιότητες ώστε να το θεωρήσουμε ανθρώπινο πρόσωπο με τα δικαιώματα που απορρέουν.
Φυσικά, κάθε άλλο παρά εύκολο είναι αυτό το έργο. Σκεφτείτε να στοιβάζουμε καθημερινά έναν κόκκο άμμου για πολλά χρόνια. Κάποια στιγμή θα έχουμε έναν λόφο και αργότερα ένα βουνό. Αλλά σε ποιον κόκκο άμμου θα μπορούμε να χαράξουμε μια γραμμή και να πούμε ότι έχουμε πλέον σχηματίσει έναν λόφο και αργότερα ένα βουνό; Γιατί σε αυτόν τον κόκκο και όχι στον αμέσως προηγούμενο ή τον αμέσως επόμενο;
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 22.10.2016
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.