Το σπίτι για τον άνθρωπο είναι ο τόπος του πάνω στη γη.
Εν γένει, εκφράζει τη δομή του ‘κατοικείν’ με όλες τις φυσικές και πνευματικές διαστάσεις. Η πρωταρχική κίνηση που κάνει ο άνθρωπος για να συγκροτήσει τον χώρο στον οποίο θα κατοικήσει είναι να φτιάξει ένα προστατευτικό κέλυφος, μια φωλιά, το ελάχιστο καταφύγιο. Αυτό το καταφύγιο τον προστατεύει από τον υπόλοιπο κόσμο, από την ζέστη, το κρύο, την βροχή. Η ιδέα της προστασίας είναι βασική αξία της αρχιτεκτονικής. Στο υποσυνείδητό μας το σπίτι παραμένει το καταφύγιό μας, ένα αρχέγονο ένστικτο. Ανεξάρτητα από το αν το σπίτι μας είναι εφήµερο, µεταφέρεται, ή είναι στιβαρό σαν πέτρα, κουβαλάει µέσα του την έννοια του στηρίγµατος και της προστασίας. Διαθέτει κάτι το πρωτόγονο το οποίο ισχύει ανεξάρτητα απ την περίοδο στην οποία αναφέρεται, μετουσιώνοντας την αρχέγονη σηµασία της κατοικίας ως καταφυγίου.
Πέτρινο καταφύγιο [Εξοχική Κατοικία Ι Χίος] | Φωτ. Γιάννης Ζινδριλής
Η πρώτη κίνηση που κάνει ο άνθρωπος είναι να ανατρέψει σημειακά αυτή την πρωταρχική συνθήκη προστασίας-εγκλεισμού, να ανοίξει ένα παράθυρο και να έρθει ξανά σε επαφή με τον κόσμο από τον οποίο απομακρυνθηκε για να προστατευτεί.
H φύση μέσα [Κατοικία Ι Χίος] | Φωτ. Γιάννης Ζινδριλής
Η απόλαυση λοιπόν της κατοικίας είναι ταυτόσημη με την -υπό όρους- ένωση του σπιτιού με την φύση που μας περιβάλλει, με την οποία κατά βάθος θέλουμε πάλι να ενωθούμε. Αυτό εξάλλου δεν είναι ο παράδεισος; Ο κήπος της Εδέμ (αρχέτυπο του τέλειου τόπου), είναι στη συνείδησή μας ένας “περίκλειστος” κήπος. Ο Robert Harbison τονίζει: Οι κήποι είναι τα μέρη όπου ο άδηλος πόλεμος μεταξύ αρχιτεκτονικής και του αντιθέτου της , της φύσης, μεταξύ της ανάπτυξης και της τάσης για ταξινόμηση, παρουσιάζεται σε υπέροχη ερμηνεία.
Πόσες οπτικές φυγές είναι αρκετές; [Κατοικία Ι Χίος] Ι Φωτ. Γιάννης Ζινδριλής
Κατοικώ όμως -κατά τον Henri Lefebvre- εκτός από την ιδωτική μας κατοικία, σημαίνει συμμετέχω σε μια κοινωνική ζωή, σε μια κοινότητα, χωριό ή πόλη. Μια κατοικία, λοιπόν, δεν μπορεί να υπάρξει αυτόνομη μέσα στο χώρο απομονωμένη από τον κόσμο και την κοινωνία. Πολλοί άλλωστε είναι αυτοί που αισθάνονται ως ”σπίτι” τους πολλούς κοινόχρηστους χώρους όπως τις πλατείες, τα πάρκα, τα καφενεία, τα μπαρ. Ίσως αρκετοί νιώθουν περισσότερο “σπίτι” αυτούς τους χώρους παρά τον ιδιόκτητο χώρο της κατοικίας τους. Το “σπίτι” επεκτείνεται ψυχικά και εκτός των ιδιοκτησιακών ορίων, σε χώρους όπου ο άνθρωπος νιώθει οικειότητα και ασφάλεια. Κατά τον Heideger από την στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο ξεκινά η προσπάθειά μας να αισθανθούμε οικεία και ασφαλείς σε αυτόν. Το σπίτι υπό αυτήν την έννοια επεκτείνεται μέσα στην πόλη και γίνεται ένα σπίτι μητροπολιτικό. Η κατοίκηση λοιπόν έχει μια βαθύτερη ουσία η οποία αφορά στην ουσία της, την ανάγκη του ανθρώπου για κάλυψη των αισθημάτων οικειότητας και ασφάλειας, αποτελώντας την κινητήρια δύναμη που τον ωθεί στο να κατασκευάζει χώρους και να τους προσδίδει χαρακτήρα.
«Εστία» [Φούρνος Ι Παραδοσιακό ΚαφενείοΙ Ιωάννινα] Ι Φωτ. Γιάννης Ζινδριλής
Με βάση τα παραπάνω, το lockdown δεν αποτέλεσε ακριβώς έναν εγκλεισμό στο σπίτι, όπως θα τον βίωνε ένας προνεωτερικός άνθρωπος κλεισμένος στο σπίτι-φωλιά. Επρόκειτο περισσότερο για έναν ευρύτερο περιορισμό σε “δωμάτια” του αστικού μας σπιτιού με ταυτόχρονο αποκλεισμό μας από άλλα, τα οποία μάλιστα τυγχάνει να είναι και αυτά που νιώθαμε πιο οικεία, τα δημόσια δωμάτια στα οποία ανταμώνουμε με φίλους και γνωστούς. Καταργώντας τη συνάντηση σε αυτούς τους τόπους και κρατώντας μόνο τη διαδικτυακή επαφή, κατά την οποία η προφορικότητά μας πάντοτε ηχογραφημένη και καταγεγραμμένη, το σώμα μένει μόνο του, εκεί που πριν καθοριζόταν από τις σχέσεις με τα υπόλοιπα σώματα και καταδικάζεται σε μια suburbia -ακόμα κι βρίσκεται πίσω από μια διάφανη επιφάνεια plexi-glass.
Τι γίνεται λοιπόν με τα σώματά μας και την απόσταση;
Το σπίτι σου μακριά από το σπίτι [Third Place I Café Ι Αθήνα] Ι Φωτ. Γιάννης Ζινδριλής
Ο Merleau-Ponty υποστηρίζει πως τα πράγματα μέσα στον κόσμο «…και το σώμα μου είναι φτιαγμένα από το ίδιο υλικό». Είμαστε στέρεα εδραιωμένοι στον χώρο και τον χρόνο σε ολόκληρο το αισθητηριακό τους φάσμα και “παγιδευμένοι” ακριβώς στην ίδια οντολογική δομή που διαπλέκει όλες τις σχέσεις μεταξύ εαυτού-άλλων-πραγμάτων. Είμαστε σε μία ολοκληρωτική σχέση με τον κόσμο ως βιωμένη εμπειρία. Συνεπώς, ο τόπος από τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο είναι ο τόπος από τον οποίο σχετιζόμαστε με αυτόν. Και το σώμα μας είναι το κύριο όχημα μέσω του οποίου κατανοούμε τις σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων και του εαυτού μας και το όλον του κόσμου μου μέσω της επαφής και αλληλεπίδρασης με τα υπόλοιπα σώματα. Καθώς ο κόσμος δεν είναι μόνο αντικείμενο προς μελέτη και κατανόηση, αλλά είναι εδώ για να βιωθεί δια της ζώσης.
Πότε άραγε το σώμα μας θα μπορέσει ξανά να αισθανθεί ελεύθερο ν’ αγκαλιάσει ένα άλλο σώμα χωρίς έλεγχο και επιτήρηση;
Το αρχιτεκτονικό γραφείο Amalgama Architects αποτελείται από την Ελίνα Μήτση και Αγγελική Αυδή. Η φιλοσοφία του γραφείου στοχεύει σε μια αρχιτεκτονική που δίνει ιδιαίτερο βάρος στο βίωμα, στην εμπειρία των αισθήσεων και στην αλληλεπίδραση ανθρώπου και κατασκευασμένου χώρου.