‘’Η Ελλάδα είναι ανεπαρκώς προετοιμασμένη ώστε να αντιμετωπίσει την κρίση που βρίσκεται στο κατώφλι της’’,καταθέτει η Νατάσσα Τσαγκαρίδη.
Οι περισσότεροι πρόσφυγες αναγκάζονται να περπατήσουν ώρες για να φτάσουν στην πόλη
Ο Χαμζά είναι ένα εννιάχρονο αγόρι από τη Χάμα, μια πόλη στο δυτικό τμήμα της Συρίας. Μερικές εβδομάδες πριν ένα αεροπλάνο έριξε τη βόμβα που τον χτύπησε στο πόδι και στο χέρι και του προκάλεσε ένα τραύμα στο κεφάλι. Τώρα, δεν μπορεί να μιλήσει,ούτε να περπατήσει.
Ακριβώς όπως περισσότεροι από 4 εκατομμύρια Σύροι, ο Χαμζά και η οικογένειά του τράπηκε σε φυγή για να γλιτώσει από τον πόλεμο που έχει καταστρέψει τη χώρα του. Ταξίδεψαν μέσω Λιβάνου και Τουρκίας και, από εκεί, με μια κατάμεστη λαστιχένια λέμβο, διέπλευσαν το Αιγαίο πέλαγος για να φθάσουν στην Ευρώπη.
Όταν ο Χαμζά έφθασε στη Λέσβο έπρεπε αυτός και η οικογένειά του να περπατήσουν περίπου 15 χιλιόμετρα μέσα από ορεινά μονοπάτια προκειμένου να φθάσουν στη στάση λεωφορείου. Από εκεί, ένα λεωφορείο θα τους πήγαινε στη Μυτιλήνη – τη μεγαλύτερη πόλη του νησιού, όπου οι πρόσφυγες καταχωρούνται – όμως οι περισσότεροι άνθρωποι τελικά περπατούν πάνω από 60 χιλιόμετρα καθώς δεν υπάρχουν αρκετά λεωφορεία για όλους τους.
Στο λιμάνι της Μυτιλήνης, υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που περιμένουν να καταχωρηθούν. Ένας μόνο ο φωτογράφος για την καταχώρησή τους στον κατάλογο,τεράστια η αναμονή κι έτσι πολλοί περιμένουν αδίκως και αναγκάζονται να επιστρέψουν την επόμενη μέρα. Περιμένοντας στο ορισμένο από τις αρχές στρατόπεδο προσφύγων, 3 χιλιόμετρα έξω από τη Μυτιλήνη,ο Χαμζά χρειάζεται ιατρική περίθαλψη αλλά έχει νυχτώσει, και δεν υπάρχει κανένας γιατρός στο στρατόπεδο. Δεν υπάρχει επίσης καμία σκηνή, κανένα σκέπασμα,ούτε κάτι για να φάει.
Καλωσήρθατε στην Ευρώπη
Με τα δυο στρατόπεδα κατάμεστα πολλοί πρόσφυγες κοιμούνται κατάχαμα στο ύπαιθρο
Το μέσο του καλοκαιριού είναι συνυφασμένο στη Μεσόγειο με ήρεμα νερά, με αποτέλεσμα πάνω από 2.000 πρόσφυγες να φθάνουν καθημερινά στη Λέσβο. Κάποιες μέρες μάλιστα ο αριθμός εγγίζει τους 4.000. Στο συνήθως ήρεμο παράκτιο χωριό Σκάλα Συκαμινιάς, βόρεια της Μήθυμνας, η ακτή είναι γεμάτη ρύπους, πετσοκομμένες λαστιχένιες βάρκες και σωσίβια.
Κάθε μέρα, οι βάρκες καταφθάνουν. Και κάθε μέρα,κανένας εκπρόσωπος από το κράτος ή ΜΚΟ δεν εμφανίζεται στις ακτές. Μόνο τη στιγμή που οι πρόσφυγες φθάνουν στη Μυτιλήνη,ήτοι 75 χιλιόμετρα μακριά, συναντούν κάποιον από την κρατική μηχανή.
Η στιγμή που οι πρόσφυγες φθάνουν είναι δραματική: φωνές,γέλια, τραγούδια, φωτογραφίες και προσευχές. Λίγο αργότερα, όταν συνειδητοποιούν τι βρίσκεται μπροστά, ο αρχικός ενθουσιασμός και η χαρά της σωτηρίας μετατρέπεται σε θλίψη, η απογοήτευση και ο φόβος ελλοχεύουν.
Η Λέσβος έχει μετατραπεί σε ένα τόπο ανάμεσα στο κενό και στην κόλαση, σε τόπο λήθης κι αβεβαιότητας: ένα καυτό και βρώμικο καζάνι στο οποίο οι πρόσφυγες περιμένουν ατέλειωτα να εγγραφούν ώστε να αφήσουν το νησί και να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Με τους πρόσφυγες που φθάνουν τώρα σε αριθμό ρεκόρ, δεν υπάρχουν αρκετά πλοία για να τους μεταφέρουν στην Αθήνα, έτσι ο χρόνος τους στο ‘’καθαρτήριο’’ παρατείνεται και το νησί γίνεται όλο και περισσότερο χαοτικό. Υπάρχουν τώρα κατ’ εκτίμηση 17.000 πρόσφυγες στο νησί και ο UNHCR έχει απαιτήσει εκκένωση έκτακτης ανάγκης.
Κάθε πρωί σε 5.30, οι Βρετανοί Eric και Philippa Kempson κατηφορίζουν στην ακτή και υποδέχονται τους πρόσφυγες. Οι Kempsons και μια μικρή ομάδα περιφερόμενων εθελοντών τους προσφέρουν νερό για το ταξίδι που έχουν μπροστά τους , ενώ μεταφέρουν γυναίκες με μωρά και τους ανθρώπους με αναπηρία στη στάση του λεωφορείου, που βρίσκεται σε έναν υπαίθριο σταθμό αυτοκινήτων στο Μόλυβο.
Στη στάση του λεωφορείου, βρίσκονται πάλι εθελοντές που διανέμουν νερό και σάντουιτς στους νεοφερμένους. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα συνεχίσουν με τα πόδια ως την πόλη, αλλά μερικοί θα περιμένουν στον υπαίθριο σταθμό αυτοκινήτων χωρίς εγκαταστάσεις και τουαλέτες, για ένα λεωφορείο που δεν έχει κανένα χρονοδιάγραμμα.
Πρόσφατα, ο δήμος, υπό την πίεση από των τοπικών ενώσεων, έκλεισε το κέντρο των εθελοντών και σταμάτησε να επιτρέπει στους πρόσφυγες να περιμένουν στον υπαίθριο σταθμό αυτοκινήτων. Επιπλέον, οι αρχές έχουνέπαψαν να μεταφέρουν ανθρώπους με το λεωφορείο στην πόλη λόγω της πολυκοσμίας. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι είτε πρέπει να κοιμηθούν κατάχαμα όπου φτάνουν αρχικά, ή ο καθένας ανεξαρτήτως αν είναι γέρος ή νέος δυνατός ή αδύναμος να περπατήσει μέχρι την πόλη.
Η πόλη της Μυτιλήνης είναι μια από τις ομορφότερες στην Ελλάδα, τα νεοκλασσικά της κτήρια και οι λόφοι που την περιβάλλουν την κάνουν ακόμη πιο όμορφη. Τώρα το λιμάνι και τα πάρκα της μόλις που αναγνωρίζονται.Παντού στημένες σκηνές.. Μερικοί περιμένουν να καταχωρηθούν στου καταλόγους, ενώ άλλοι που δεν μπορούν να αντέξουν την εξαθλίωση των στρατόπεδων προτιμούν να κοιμηθούν στο ύπαιθρο.
Η Ελένη Κελμάλη είναι ανθυποπλοίαρχος της ελληνικής ακτοφυλακής της Λέσβου. Εκτός από τη διεύθυνση των αποστολών αναζήτησης και διάσωσης, η ελληνική ακτοφυλακή βοηθά τώρα την αστυνομία με τη διαχείριση εγγραφής του πλήθους στο λιμάνι. Οι εκατοντάδες των προσφύγων περιμένουν κάτω από τν ανυπόφορο ήλιο κάθε μέρα δεδομένου ότι οι αρχές αγωνίζονται να διατηρήσουν την ηρεμία και να καταφέρουν να διατηρήσουν τις τακτικές σειρές αναμονής ,χωρίς τη βοήθεια των διερμηνέων.
Παρά την αποστολή των ενισχύσεων από την κεντρική λιμενική αρχή, η Κελμάλη εξηγεί: «Τα μέτρα που λαμβάνονται δεν είναι αρκετά. Ακόμα κι αν διπλασιάζατε τον αριθμό των ανθρώπων που βοηθούν, με δυσκολία θα ρυθμιζόταν αυτή η κατάσταση. Πρέπει να έχουμε απεριόριστους ανθρώπους. Επιθυμούμε περισσότερη βοήθεια από την ΕΕ μέσω του Υπουργείου μας.»
«Αυτό δεν είναι η Ευρώπη που περίμενα,» είπε ένα Σύρος όταν έφτασε. Οι πρόσφυγες που φθάνουν δεν είναι εγγυημένο ότι θα βρούν τα τρόφιμα, νερό και στέγη. Συντετριμμένη από τον αριθμό αφίξεων, και με την οικονομική κρίση να την πλήττει, η Ελλάδα είναι ανίκανη να αντιμετωπίσει αυτό που συμβαίνει.
‘’Ποιος θα μας προστατεύσει’’;
Στο στρατόπεδο του Καρά Τεπέ οι συνθήκες είναι απάνθρωπες
Ακόμα κι αν η πόλη μοιάζει σαν βόθρος έτοιμος να εκραγεί, τα δύο στρατόπεδα προσφύγων, στον Καρά Τεπέ και στη Μόρια, είναι πολύ χειρότερα.
Η Anna Halford είναι ο συντονιστής του τομέα της Λέσβου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Λέει: «Πρέπει να εξασφαλισθουν οι βασικές ανάγκες διαβίωσης. Για τη Λέσβο, έχει υπάρξει μια προσπάθεια να οργανωθεί η υποδοχή και η διέλευση, αλλά η οργάνωση δεν είναι ικανοποιητική. Οι αριθμοί υπερβαίνουν την ικανότητα και τα μέσα για να ρυθμιστεί η κατάσταση. Η χώρα δεν μπορεί να την αντιμετωπίσει.»
Το στρατόπεδο του Καρά Τεπέ οργανώθηκε από το δήμαρχο της Λέσβου σε μια περιοχή προσβάσιμης κυκλοφορίας και προορίστηκε για να στεγάσει 500 πρόσφυγες, τώρα υπάρχουν εκεί περίπου 2.000 άνθρωποι. Το στρατόπεδο προοριζόταν μόνο για Σύρους, παρόλα αυτά η διαδικασία πιστοποίησης είναι αδύνατη και διάφορες άλλες υπηκοότητες διαμένουν επίσης εκεί.
Η διεθνής Επιτροπή διάσωσης (IRC) είναι μια από τις μόνες ΜΚΟ που αναπτύσσουν δραστηριότητα στην Ελλάδα και βοηθά για πρώτη φορά στην προσφυγική κρίση. Η ΜΚΟ παρέχει υπηρεσίες πληροφοριών, νερό και υπηρεσίες υγιεινής στο στρατόπεδο του Καρά Τεπέ και προγραμματίζει να επεκτείνει τις δραστηριότητες της.
Ο Simon Κλαρκ, ο διευθυντής αναπληρωτών τομέων έκτακτης ανάγκης της IRC, λέει: «Η κατάσταση είναι φρικτή. Δεν υπάρχει πουθενά πλησίον καταφύγιο. Δεν υπάρχουν αρκετά τρόφιμα – υπάρχει ένα παρεχόμενο γεύμα ημερησίως. Οι τουαλέτες και τα ντους είναι σε άθλια κατάσταση.» Χωρίς τη διαχείριση του στρατόπεδου, οι όροι είναι ανθυγιεινοί και ξεχειλίζουν σκουπίδια – αλλά αυτό δεν συγκρίνεται με την εξαθλιωμένη Μόρια.
Όταν μπαίνει κανείς μέσα στο στρατόπεδο της Μόριας, είναι δύσκολο να πιστέψει ότι αυτό βρίσκεται στην Ευρώπη. Η χωρητικότητα του ανέρχεται σε αυτή των 700 ατόμων και καθότι είναι πλήρες, η εκτός περιοχή είναι γεμάτη σκόρπιες σκηνές και προσωρινά καταφύγια για 3.000 περίπου πρόσφυγες. Ο καθένας αισθάνεται απελπισία. Λίγοι άνθρωποι μιλούν αγγλικά, αλλά εκείνοι είναι που υποβάλλουν συνεχώς τις ίδιες ερωτήσεις: «Γιατί δεν υπάρχει νερό; » «Πώς μπορώ να πλυθώ εγώ εδώ; » «Παρακαλώ, πού είναι ο γιατρός; » και «Οι άνθρωποι ξέρουν ότι εμείς είμαστε εδώ;».
Η Ελλάδα αποτελεί κάτι σαν ένα σύστημα σύντομης διαδρομής για τους Σύρους, έτσι τα έγγραφα εγγραφής τους υποβάλλονται σε επεξεργασία μέσα σε μερικές ημέρες. Για τις άλλες υπηκοότητες που φθάνουν και μένουν στη Μόρια, η αναμονή είναι πολύ πιο μακροχρόνια και μπορεί να κρατήσει από 20 έως 40 ημέρες.
Ενώ τα τρόφιμα παρέχονται, δεν είναι αρκετά ποτέ: κανένας, ούτε καν η επιχείρηση τομέα εστιάσεως, δεν είχε προετοιμαστεί για αυτούς τους αριθμούς. Υπάρχει νερό από τη βρύση διαθέσιμο, αλλά καθότι δυσώδες, πολλοί αγοράζουν νερό από το περίπτερο. Οι τυχεροί έχουν σκηνές που παρέχονται από διεθνείς οργανισμούς, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, ο ύπνος της πλειοψηφίας όμως γίνεται σε ισιωμένα κουτιά από χαρτόνι ή σε χαλιά.
Εξαιτίας της έλλειψης διαχείρισης και της αδράνειας των αρχών, στη Μόρια μια ατμόσφαιρα αβεβαιότητας βασιλεύει. Οι πάλες ξεσπούν τακτικά και μερικοί άνθρωποι φέρουν μαχαίρια ως όπλα.
Ο Amin είναι ένας 13χρονος από το Αφγανιστάν. Στις 20 Αυγούστου, και οι δύο είχαμε γίνει μάρτρες ενός καβγά ανάμεσα σε 100 ανθρώπους, μερικοί από τους οποίους είχαν μαχαίρια, και ένα άτομο τραυματίστηκε. Κανένα προσωπικό ασφαλείας ή γιατρός δεν ήρθε ποτέ.
«Πού είναι η UNHCR ; Πού είναι οι φρουροί; Υπάρχουν έριδες εδώ. Ποιος θα μας προστατεύσει; Δεν είναι ασφαλή καθόλου τα πράγματα εδώ. Δεν μπορείς να κοιμηθείς τη νύχτα,» λέει.
Ο λιμενικός Αντώνιος Γκαγκαρέλλης, που βρίσκεται στο στρατόπεδο της Μόριας , λέει ότι σε καθημερινή βάση, υπάρχουν 8 έως 9 αστυνομικοί στη Μόρια, αλλά φρουρούν μόνο το εσωτερικό κέντρο κράτησης.
«Δεν έχουμε αρκετούς πόρους. Μέσα, έχουμε περίπου 750 ανθρώπους και στο εξωτερικό περίπου 2.500. Αυτό δεν είναι ασφαλές. Οι ζωές μας δεν είναι καν ασφαλείς εδώ. Οι αριθμοί είναι τόσοι πολλοί εκτός που δεν έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε αν αυτοί έχουν όπλα. Με αυτήν την κατάσταση, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε κανένα κίνδυνο.»
Η Eliza Goroya, υπέυθυνη για την εκστρατεία που πραγματοποιεί η Διεθνής Αμνηστία για την Ελλάδα, εκφράζει τις ίδιες ανησυχίες σχετικά με την κατάσταση:«Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Οι πρόσφυγες φεύγουν για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, από τους βιασμούς , τα βασανιστήρια, ή/και από ένδεια μόνο που είναι αβάσταχτη και τους γονατίζει. Πάρα πολύ συχνά για να είναι αποδεκτοί, αυτοί οι ευάλωτοι άνθρωποι στηρίζονται στην ευγένεια των τοπικών ενεργών στελεχών ακόμη και για τα πιό βασικά πράγματα όπως η στέγη και τα τρόφιμα. Η Ελλάδα είναι στις ειδήσεις συνεχώς, αλλά πρέπει να μιλήσουμε περισσότερο για την ανθρωπιστική κρίση. Πρέπει να φέρουμε τους ηγέτες της ΕΕ προ των ευθυνών τους.»
Στο νησί της Λέσβου, είναι πλέον προφανές ότι η Ευρώπη έχει αποτύχει στο καθήκον της να προστατεύσει τους πρόσφυγες. Υπάρχει θυμός προς τους ηγέτες της ΕΕ αλλά και προς τον UNCHR.
Παρόλο που αυτή είναι η μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο , ο UNCHR. μέχρι στιγμής δεν έχει παράσχει ούτε μια σκηνή. Φέτος, η οργάνωση έχει διανείμει συνολικά 7.400 εμφιαλωμένα νερά, νούμερο το οποίο οι εθελοντές Kempsons διανέμουν σε μερικές ημέρες.
Στο καθαρτήριο, κάτι έχει πάει εντελώς λάθος. Οι λαθρέμποροι απεδείχθησαν πιο οργανωμένοι από τα ευρωπαϊκά κράτη και οι ευγενικοί και ανεκπαίδευτοι εθελοντές βοηθούν περισσότερους ανθρώπους από τις διεθνείς ανθρωπιστικές αντιπροσωπείες.
Η ΕΕ έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να πάρει την ευθύνη για το προσφυγικό ζήτημα, και καθώς η κατάσταση κλιμακώνεται και οι αριθμοί προσφύγων στο νησί αυξάνονται ραγδαία, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει επειγόντως να αυξήσουν την υποστήριξη έκτακτης ανάγκης σε εκείνους που βοηθούν τους πρόσφυγες που φθάνουν στην Ελλάδα.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 2015, μια συνεδρίαση θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες μεταξύ διάφορων Υπουργών Εσωτερικού και Δικαιοσύνης της ΕΕ. Αυτή θα είναι μια ευκαιρία να αποκατασταθεί το δυσλειτουργικό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου και να δημιουργηθούν ασφαλείς και ανθρώπινες διαδρομές για τους πρόσφυγες, οι οποίες θα μπορούν να σεβαστούν τα δικαιώματά τους και να τους προστατεύσουν.
Μετάφραση-επιμέλεια κειμένου:Συντακτική ομάδα Ν.