Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπερηφανεύονται για το δημοκρατικό τους πολίτευμα που εγγυάται συχνές εκλογές, δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, ανεξιθρησκία, καμία δίωξη για πολιτικές απόψεις, ελευθερία λόγου και αφίμωτο ίντερνετ. Συνθήκες που απολαμβάνουν όλοι οι πολίτες, από τους πάμφτωχους έως τους ζάπλουτους. Όμως, ο σοφός Θαλής ο Μιλήσιος είχε πει ότι η «άριστη δημοκρατία είναι εκείνη που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους πολίτες ούτε πολύ φτωχούς», επομένως η δημοκρατία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης με πολίτες ακραίων οικονομικών καταστάσεων δεν είναι ποιοτική. Ένας από τους παράγοντες που στερεί την άριστη δημοκρατία είναι η ψυχολογία! Οι πολίτες δεν έχουν συνειδητοποιήσει το πόσο η ψυχολογία επηρεάζει την ψήφο τους. Βαυκαλίζονται ότι έχουν ενδιαφέρουσες απόψεις ενώ στην πραγματικότητα είναι θύματα του ίδιου τους του ψυχικού κόσμου. Και όσων βιάζουν αυτόν τον κόσμο.
Το 1920 ο Thorndike περιέγραψε το φαινόμενο του φωτοστέφανου (halo effect) κατά το οποίο η άποψη που σχηματίζουμε για ένα άτομο, πχ πρωθυπουργό, καθορίζεται από την πρώτη εντύπωση ή από κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του. Η κρίση μας θολώνει και δεν αξιολογούμε άλλα χαρακτηριστικά ενώ το χειρότερο είναι ότι ερμηνεύουμε με τέτοιο τρόπο κάθε πράξη του έτσι ώστε αυτή να συμφωνεί με την αρχική, αυθαίρετη εντύπωση που σχηματίσαμε για το άτομο αυτό. Αυτή η εμμονή του μυαλού στην πρώτη εντύπωση οδηγεί σε πείσμα και δυσχεραίνει την αντικειμενική αξιολόγηση των πολιτικών. Ο «σοφός» λαός λέει ότι η πρώτη εντύπωση μετράει μολονότι θα ήταν ευκταίο να λέει κάτι εντελώς διαφορετικό. Να μη μας μπερδεύει η πρώτη εντύπωση.
Για τις εντυπώσεις γίνονται ολόκληρες μάχες! Οι επιτυχημένοι πολιτικοί είναι επικοινωνιακοί ή διαθέτουν image makers που φροντίζουν τη δημόσια εικόνα τους. Με διάφορα ψυχολογικά εργαλεία επηρεάζουν την κρίση των πολιτών προς όφελός τους. Αυτό όμως δεν ακούγεται και πολύ δημοκρατικό! Είναι άραγε θεμιτή μέθοδος η παραπλάνηση των ψηφοφόρων; Τελικά, όλο αυτό το έχουμε βαφτίσει πολιτική πειθώ. Σε κάθε περίπτωση το μπαλάκι πέφτει στους πολίτες που καλούνται εν μέσω ενορχηστρωμένης παραπλάνησης να κρίνουν σωστά και να κριθούν γι’ αυτό. Οι πολίτες έχουν την ευθύνη, αρκεί να έχουν χειραφετηθεί από την παιδεία που έλαβαν. Αν οι πολίτες γνώριζαν τα ψυχολογικά κόλπα που τους στήνουν, δεν θα επηρεάζονταν από γραβάτες, ζιβάγκο, ρητορείες και εκλογικά συνθήματα. Ευτυχώς αυτό το σκηνικό μπορεί να ανατραπεί εάν οι πολίτες εξοικειωθούν σε θέματα ψυχολογίας.
Ωστόσο, εκτός από την ψυχολογία των πολιτών, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η ψυχολογία των πολιτικών! Οι πολιτικοί με ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση, δηλαδή ικανότητα για συναισθηματική ταύτιση, τελούν ηθικά τα καθήκοντά τους επειδή επωμίζονται το ψυχολογικό βάρος των πράξεων τους. Συχνά όμως δίνεται η εντύπωση ότι κάποιοι πολιτικοί λαμβάνουν ανάλγητες αποφάσεις χωρίς να ταλανίζονται ψυχολογικά. Και αυτό εξηγείται και επιστημονικά.
Στον εγκέφαλο ενός μικρού ποσοστού ανθρώπων έχει παρατηρηθεί η ιδιαιτερότητα να υπολειτουργούν η αμυγδαλή και οι άλλες περιοχές που ελέγχουν το συναίσθημα με αποτέλεσμα αυτά τα άτομα να μη συνδέονται συναισθηματικά με τους συνανθρώπους τους, δηλαδή να δρουν άκαρδα και ασυνείδητα. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν τη φυσική ικανότητα να μπορούν να λαμβάνουν εύκολα και πραγματικά χωρίς τύψεις αποφάσεις που επηρεάζουν αρνητικά χιλιάδες ή εκατομμύρια ανθρώπους. Τα μοναδικά κίνητρά τους είναι το προσωπικό συμφέρον ή το συμφέρον της μικρο-ομάδας που εκπροσωπούν, ενώ στις πιο ακραίες περιπτώσεις είναι απλά περίεργοι τι θα συμβεί! Η δυσκολία τους να αισθάνονται ντροπή ή φόβο εκλαμβάνονται ως χάρισμα ή γενναιότητα σε διαστρεβλωμένες κοινωνίες. Πόσοι είναι οι πολιτικοί που προκάλεσαν τον οικονομικό ή πραγματικό θάνατο αναρίθμητων ανθρώπων και ζουν ανερυθρίαστα, κοιμούνται ήσυχοι τα βράδια και διεκδικούν επανεκλογή στα πολιτικά αξιώματα;! Και επειδή όπου δεν υπάρχουν πελάτες, δεν υπάρχει και αγορά, εάν αυτή η ψυχοσύνθεση γινόταν αντιληπτή από τους πολίτες, δεν θα υπήρχαν «άκαρδοι» πολιτικοί.
Η λίστα με τις γνωστικές προκαταλήψεις, δηλαδή τα συστηματικά λάθη που κάνουμε όταν κρίνουμε, είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Εάν εξοικειωθούμε με την ψυχολογία, η λίστα αυτή θα μικρύνει και θα κρίνουμε σωστότερα. Δεν θα εκλέγουμε μόνο καλύτερους άρχοντες… θα έχουμε καλύτερους φίλους, συντρόφους και εαυτούς!
Dr Πάρις Καλογεράκος