Του Πάνου Χριστοδούλου*
“When they look back, they will say i gave birth to the 20th century” Jack The Ripper
Με το παραπάνω απόσπασμα ανοίγει και κλείνει το graphic novel του Alan Moore From Hell το οποίο έγινε και μεταφορά στον κινηματογράφο (Επισκέπτης από την κόλαση το 2001). Ο πυρήνας του περιεχόμενού του είναι η δύναμη των συμβόλων στην καθημερινή ζωή. Όπως πολύ πετυχημένα περιγράφει η ιστορία, τα σύμβολα βρίσκονται παντού γύρω μας και ασκούν (τρομακτική πολλές φορές) επιρροή πάνω μας, ακόμα και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Βέβαια τόσο η ταινία, όσο και το graphic novel αναφέρονται σε σύμβολα που αντιπροσωπεύουν τη μητριαρχία, την πατριαρχία, τη λογική, την αντίσταση. Υπάρχουν όμως και άλλα σύμβολα. Κατά αντιστοιχία ο Ρουβίκωνας θα μπορούσαμε να πούμε ότι γεννά τον 21ο αιώνα. Και η γέννηση αυτή όπως και στην ιστορία του Τζακ του Αντεροβγάλτη είναι τρομακτική.
Η οργάνωση του Ρουβίκωνα είναι ιδιαίτερη για την ελληνική κοινωνία: διενεργούν συμβολικές ακτιβιστικές ενέργειες με ανοιχτά πρόσωπα και δηλωμένα ονόματα. Η τελευταία ενέργεια, που ξεσήκωσε σάλο αντιδράσεων, ήταν η επίθεση στον καρδιοχειρουργό του Ευαγγελισμού με την κατηγορία ότι έλαβε φακελάκι. Και εδώ ξεκινά μια μεγάλη συζήτηση. Προφανώς πρόκειται για μια περίπτωση “vigilante”, εκδικητών όπως ο Batman, μόνο που δεν φορούν ούτε μάσκες ούτε μπέρτες. Μια άλλη προφανή εξήγηση είναι ότι για αυτά τα ζητήματα υπάρχει η διοίκηση των νοσοκομείων, η δικαιοσύνη και όλα τα συναφή. Και εδώ ακριβώς ξεκινά το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα.
Αν αναλογιστούμε από το περιβάλλον μας πόσες περιπτώσεις γιατρών γνωρίζουμε που λαμβάνουν φακελάκια και σε πόσες περιπτώσεις έχει επέμβει η διοίκηση του νοσοκομείου, τότε η αναφορά στο σύγχρονο κράτος δικαίου γίνεται από αστεία έως ένας υποκριτικός στρουθοκαμηλισμός. Την ίδια στιγμή τα σωματεία των επαγγελματιών υγείας (ενώσεις νοσοκομειακών, ιατρικοί σύλλογοι, σωματεία εργαζομένων, ενώσεις νοσηλευτών) έχουν λάβει πρωτοβουλίες για κάθε είδους συντεχνιακό αίτημα (και καλώς) αλλά ποτέ δεν προσπάθησαν εκ των έσω να καταγγείλουν και να ανατρέψουν το φαινόμενο του χρηματισμού των επαγγελματιών υγείας. Στο ίδιο μοτίβο αντιδρούν στην αξιολόγηση που επιβάλλει η κυβέρνηση (και καλώς καθώς βασικός του σκοπός είναι να ξεφορτωθεί όσους ταράζουν τα νερά) αλλά ποτέ στα κακώς κείμενα που παρουσιάζονται στο χώρο των νοσοκομείων.
Ο χώρος των νοσοκομείων, όπως κάθε χώρος εργασίας, είναι ένας χώρος εκμετάλλευσης. Οι ταξικές αντιθέσεις εκφράζονται και εντός του ίδιου κλάδου: ο διευθυντής, ο καθηγητής, ο παλιός. Και κάπου εκεί χάνεται το νομικό καθεστώς και το τι προβλέπει, ποιος κάνει τις διακομιδές, τις εφημερίες ή ποιος να λιάζεται αμέριμνος στα πεζούλια του προαυλίου ενώ άλλοι εργάζονται. Και το συγκεκριμένο μοτίβο προχωρά γιατί όλοι (σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό) συμβιβαζόμαστε με αυτό. Είτε γιατί αν καταγγείλεις κάτι θα είσαι ο κακός, ο ρουφιάνος, ο ανακατώστρας, είτε γιατί γνωρίζεις (ή θα φροντίσουν να σε ενημερώσουν) ότι θα έχεις πρόβλημα και θα πέσουν να σε φάνε είτε γιατί στην τελική όπως μας έχουν μάθει από μικρούς η σιωπή είναι χρυσός, καλύτερα να κάνεις τα στραβά μάτια και να κοιτάς τη δουλειά σου, όπως η ορχήστρα του Τιτανικού λίγο πριν συναντήσει το παγόβουνο.
Τα κενά όμως έχουν την κακή συνήθεια να καλύπτονται. Πόσες φορές δεν έχουμε ευχηθεί στο χώρο εργασίας μας, όταν παρουσιάζεται ένα πρόβλημα και νιώθουμε την απελπισία και την αδυναμία να αντιδράσουμε, να εμφανιζόταν μια υπερφυσική δύναμη στην πόρτα και να απέδιδε δικαιοσύνη. Θεωρητικά για το κενό αυτό εμφανίσθηκαν τα σωματεία και οι συνδικαλιστικοί φορείς. Και όσο τα σωματεία δεν εμφανίζονται τόσο χάνουν τη δύναμη του συμβολισμού τους. Και κάπου εδώ εμφανίζεται ο Ρουβίκωνας. Μια ακατέργαστη, αχαλίνωτη μορφή τιμωρών εκδικητών. Στην πραγματικότητα ο Ρουβίκωνας συμβολίζει τις σκοτεινές επιθυμίες όλων μας όταν αποτυγχάνουμε μόνοι μας ή συλλογικά να διεκδικήσουμε τη νομιμότητα που εξαφανίζεται. Στην πραγματικότητα ο Ρουβίκωνας συμπυκνώνει την αποτυχία μας, τη δειλία μας, την αδυναμία μας. Και γι αυτό οι αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν από πανηγυρικές έως απλής αδιαφορίας. Γι αυτό κατάφερε να κάνει αυτό που λίγες συνδικαλιστικές ενώσεις έχουν καταφέρει: να κάνουν τη δικαιοσύνη να ασχοληθεί με φαινόμενα ενδεχόμενης παρανομίας.
Φυσικά όμως αυτό δεν είναι η λύση. Γιατί όπως αναφέρουν και τα μέλη του Ρουβίκωνα στο επίμαχο βίντεο ο ασθενής είχε δώσει ήδη το φακελάκι. Και προφανώς η κίνηση αυτή δεν τον χειραφετήσει ώστε να καταλάβει ότι δεν είχε καμία υποχρέωση να το δώσει ή να καταγγείλει ο ίδιος τον γιατρό στη διοίκηση. Απλά πρόσφερε μια εκτόνωση εκδίκησης. Εξάλλου δεν μπορεί να εμφανίζονται παντού Ρουβικώνες και ακόμα και αν εμφανίζονται αυτό θα έχει επισφραγίσει την αποτυχία οποιασδήποτε μορφής συντεταγμένης διεκδίκησης, διαλόγου και λύσης. Και τότε το πρόβλημα θα είναι ακόμα μεγαλύτερο.
Γι αυτό τελικά δε χρειαζόμαστε το Ρουβικώνα. Χρειαζόμαστε να δρούμε οι ίδιοι όταν υφιστάμεθα αδικία, να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας και να σταματήσουμε να κοιτάμε απλά τη δουλειά μας, να αναγκάσουμε τα σωματεία και τις διοικήσεις να δουν όσα δε θέλουν να βλέπουν. Ο καθένας και η καθεμία θα μπορούσε να ανακαλέσει ιστορίες από τον χώρο εργασίας του, όπως και αυτό το άρθρο αντί για γενικότητες θα μπορούσε να έχει ονόματα και καταστάσεις. Όσο όμως αυτό δε γίνεται και η επικίνδυνη σιωπή συνεχίζει να απλώνεται, τόσο θα εμφανίζεται ο Ρουβίκωνας. Μόνο που δε χρειάζεται να κατηγορούμε αυτόν, αλλά τον εαυτό μας. Με την ελπίδα λοιπόν ότι το επόμενο άρθρο θα έχει ονόματα και καταστάσεις και όχι απλή αγανάκτηση, καληνύχτα και καλή τύχη.
*Ειδικευόμενος Ιατρικής Βιοπαθολογίας
Μεταπτυχιακός Φοιτητής Διοίκησης Μονάδων Υγείας