Με τον Θωμά Γιούργα
Από τη δεκαετία του 60’, έχει αρχίσει να επανέρχεται με αλματώδη βήματα στο επίκεντρο του παγκόσμιου Φιλοσοφικού ενδιαφέροντος, η Αριστοτελική Ηθική. Με αφορμή το μνημειώδες άρθρο της Elizabeth Anscombe “Modern Moral Philosophy”, το 1958, η κριτική στις άλλες δύο κυρίαρχες ηθικές θεωρίες, την Καντιανή δεοντολογία και τον Ωφελιμισμό έγινε πιο έντονη και πιο συστηματική. Κυρίως όμως, αναδείχθηκε μέσα από νέο-Αριστοτελικές ερμηνείες, η Ηθική της Αρετής (Virtue Ethics) ως μια πολύ πιο ελκυστική προσέγγιση της Ηθικής, της Ψυχολογίας και της Εκπαίδευσης. Η αρεταϊκή Ηθική έδωσε έμφαση στο δομικό στοιχείο της διάπλασης ενός χαρακτήρα, και στην ισορροπημένη καλλιέργεια των συναισθημάτων, παρά στις επιμέρους συγκεκριμένες πράξεις.
Στην Καντιανή Δεοντολογία, έχουμε ένα σύστημα σκέψης που προτείνει αυστηρούς, απαρέγκλιτους ηθικούς κανόνες. Για παράδειγμα, «μην κλέψεις», «μην σπάσεις μια υπόσχεση», «μην σκοτώσεις», χωρίς να λαμβάνεις καθόλου υπόψη τις συνέπειες της πράξης σου. Παρότι ένα τέτοιο σύστημα Ηθικής έχει το πλεονέκτημα ότι προσφέρει ξεκάθαρους ηθικούς κανόνες και άμεση «καθοδήγηση», αναπόφευκτα, γίνεται πολύ πατερναλιστικό και δεν προσφέρει την απαιτούμενη ευελιξία η οποία φαίνεται να είναι αναγκαία σε πολλές περίπλοκες καταστάσεις και σε δύσκολα ηθικά διλήμματα.
Η αρεταϊκή Ηθική, από την άλλη, ανοίγει τον δρόμο σε ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που κοιτάζει περισσότερο την ολιστική διάπλαση του χαρακτήρα στη βάση της αρετής, της αυτονομίας και της συναισθηματικής νοημοσύνης, παρά την επιμονή στην υπακοή συγκεκριμένων κανόνων ή την μεγιστοποίηση ενός συγκεκριμένου «οφέλους» (όπως στον Ωφελιμισμό). Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα της νεοαριστοτελικής ηθικής προσέγγισης είναι η κεντρική θέση που κατέχει το «κυνήγι της ευτυχίας».
Για τον Αριστοτέλη, η ηθική καλλιέργεια της αρετής είναι (τουλάχιστον) προϋπόθεση για την ευδαιμονία, η οποία είναι και ο τελικός σκοπών όλων των σκέψεων και όλων των πράξεων ενός ανθρώπου. Αυτή η σκέψη, μπορεί να μας οδηγήσει (και ήδη έχουν μπει οι βάσεις σε σχολεία και πανεπιστήμια της Ολλανδίας, της Φιλανδίας, της Σκωτίας), για μια πιο ανθρωποκεντρική, μαθητοκεντρική εκπαίδευση.
Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει και ο Τζον Λένον σε μία διάσημη μικρή ιστορία του: “Όταν πήγα στο σχολείο με ρώτησαν τι ήθελα να γίνω όταν μεγαλώσω. Έγραψα ‘ευτυχισμένος’. Μου είπαν ότι δεν κατάλαβα το ερώτημα και τους είπα ότι δεν καταλαβαίνουν τη ζωή».
Αυτό το υπαρξιακό ερώτημα, λοιπόν, φαίνεται να το έχει καταλάβει πλήρως εδώ και χιλιάδες χρόνια ο Αριστοτέλης, οι ιδέες του οποίου φαίνεται να κυριαρχούν όλο και περισσότερο στην Ηθική σκέψη, αλλά και στον σχεδιασμό ενός καλύτερου εκπαιδευτικού μοντέλου.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ το Σάββατο 15.7.2017